Wisława Szymborska – Życie, Twórczość i Dziedzictwo Polskiej Noblistki

Wisława Szymborska to postać wybitna. Polska poetka zdobyła literacką Nagrodę Nobla w 1996 roku. Jej twórczość porusza ważne tematy. Artykuł przybliża jej życie i dzieło.

Początki i Droga do Poezji

Maria Wisława Anna Szymborska urodziła się 2 lipca 1923 roku. Miejscem urodzenia był Prowent koło Kórnika. Jej ojciec Wincenty Szymborski zarządzał dobrami hrabiego Zamoyskiego. Matką była Anna Maria Rottermund. Rodzice mieli znaczną różnicę wieku. Rodzina przeniosła się do Krakowa w 1929 roku. Poetka mieszkała tam przez większość życia. Zmarła w Krakowie 1 lutego 2012 roku.

Szymborska studiowała na Uniwersytecie Jagiellońskim. Wybrała polonistykę oraz socjologię. Studia trwały od 1945 do 1948 roku. Nie ukończyła ich z powodu trudnej sytuacji materialnej. Podczas II wojny światowej uczęszczała na tajne komplety. Pracowała także na kolei jako urzędniczka. Ta praca uchroniła ją przed wywózką do Rzeszy.

Jej debiut literacki miał miejsce w 1945 roku. Wiersz „Szukam Słowa” ukazał się w Dzienniku Polskim. Była związana z artystycznym środowiskiem Krakowa. Należała do Związku Literatów Polskich. W 1988 roku współtworzyła Stowarzyszenie Pisarzy Polskich. Od 1995 roku była członkiem Polskiej Akademii Umiejętności.

W 1948 roku wyszła za mąż za Adama Włodka. Adam Włodek również był poetą. Małżeństwo zakończyło się rozwodem w 1954 roku. Partnerem życiowym Szymborskiej był później pisarz Kornel Filipowicz. Po jego śmierci napisała wiersz „Kot w pustym mieszkaniu”.

Ewolucja Twórczości – Od Socrealizmu do Filozoficznej Ironii

Wisława Szymborska opublikowała około 350 wierszy. Znalazły się one w 13 tomikach. Jej pierwsze zbiory to „Dlatego żyjemy” (1952) i „Pytania zadawane sobie” (1954). W tym okresie Szymborska akceptowała ustrój socjalistyczny. Należała do PZPR do 1966 roku. Później mówiła o tych czasach. „Napisałam go ze szczerego serca, tego się nie da dziś zrozumieć.” – wspominała o swojej wczesnej twórczości. Była wielokrotnie atakowana za tę fascynację.

Przełomem był tomik „Wołanie do Yeti” wydany w 1957 roku. Jej poezja stała się wizytówką artystki. Charakteryzuje ją lapidarna forma. Ważna jest ironia i żart. Poetka refleksyjnie spogląda na egzystencję. Jej wiersze są proste. Przesiąknięte są głębokim intelektualizmem. Szymborska nawiązuje bezpośredni kontakt z czytelnikiem. W jej utworach emocje splatają się z chłodną diagnozą. Niepokój łączy się z filozoficznym aforyzmem. Żart i ironia współistnieją ze współczuciem. Zachwyt nad światem styka się z metafizyczną rozpaczą. Radość istnienia idzie w parze z poczuciem tragizmu. Stanisław Balbus opisał te cechy twórczości Szymborskiej. Czesław Miłosz również docenił jej poezję. Pisał, że poetka próbuje odpowiedzieć na odwieczne pytania. Kim jesteśmy? W co wierzymy? Co myślimy? Podmiotem utworów często stajemy się „my” – ludzie.

Szymborska posługiwała się liryką maski i roli. Stosowała subtelną stylizację. Czerpała z gatunków pozapoetyckich. Tematów szukała w życiu codziennym. Inspiracje pochodziły także z mitologii i literatury. Ważna była sztuka i odkrycia naukowe. Pisała felietony pt. „Lektury nadobowiązkowe”. Publikowała je od lat 60. do 2002 roku. Ukazywały się w „Życiu literackim” i „Gazecie Wyborczej”. Przypisuje się jej wynalezienie lepieja. Tworzyła też moskaliki, odwódki i altruiki.

Wśród jej znanych wierszy są „Nic dwa razy” i „Kot w pustym mieszkaniu”. „Nic dwa razy” nawiązuje do prawa zmienności (panta rhei). Tematyka obejmuje miłość, samotność, różnorodność. Utwór ten doczekał się wielu aranżacji muzycznych. Śpiewały go Kora, Janusz Radek i Łucja Prus. Wiersz „Muzeum” opowiada o eksponatach. Porusza tematy upływu czasu i historii. „Radość pisania” z tomiku „Sto pociech” opisuje proces twórczy. Mówi o iluzji i kontroli nad światem. „Nienawiść” traktuje o wszechogarniającym uczuciu. Pokazuje jego historyczne konsekwencje.

Literacka Nagroda Nobla 1996

Szwedzka Akademia Nauk przyznała Wisławie Szymborskiej Literacką Nagrodę Nobla. Decyzja zapadła 3 października 1996 roku. Nagroda została wręczona 10 grudnia 1996 roku. Przyznano ją za całokształt twórczości. Wyróżniono jej poezję. Akademia doceniła „poezję, która z ironiczną precyzją pozwala historycznemu i biologicznemu kontekstowi ukazać się we fragmentach ludzkiej rzeczywistości”. Szwedzka Akademia zaskoczyła Szymborską tą decyzją. Poetka była osobą skromną. Unikała rozgłosu. Noblowski splendor był dla niej ciężarem.

Podczas ceremonii wręczenia nagrody wygłosiła wykład. Nosił tytuł „Poeta i świat”. To przemówienie stało się słynne. Rozpoczęła je słowami:

Podobno w przemówieniu pierwsze zdanie jest zawsze najtrudniejsze. A więc mam je już poza sobą …

Mówiła o roli poety. Dzisiejszy poeta jest sceptyczny. Podejrzliwy wobec samego siebie. Podkreślała znaczenie słów „nie wiem”. Wysoko ceniła te dwa małe słowa. Nazywała je mocno uskrzydlonymi. Przywołała przykład Marii Skłodowskiej-Curie. Wspomniała Izaaka Newtona. Obie postacie dzięki ciekawości i pytaniu „nie wiem” dokonały odkryć. Cytowała też fragment o Josifie Brodskim. Był to poeta skazany na zesłanie. Powodem był brak urzędowego zaświadczenia. Jego historia pokazuje, jak łatwo naruszyć godność ludzką. Szczególnie w krajach mniej szczęśliwych.

Mówiła o natchnieniu. Natchnienie nie jest przywilejem tylko artystów. Dotyczy każdego. Wszystko to jest w dalszym ciągu naiwne. Nic nie mówi o dziwnym stanie ducha. Ten stan nazywamy popularnie natchnieniem. W krajach szczęśliwszych poeci pragną publikować. Chcą być czytani i rozumiani. Nagroda Nobla przyniosła jej ogromną sławę. Jej wiersze przetłumaczono na wiele języków. Różne źródła podają 40 lub 50 języków. Po otrzymaniu nagrody Szymborska nie napisała wiersza przez dwa lata. Trudno było jej tworzyć w świetle reflektorów.

Ciekawostki z Życia Noblistki

Wisława Szymborska właściwie nazywała się Maria Wisława Anna Szymborska. Wisława to było jej drugie imię. Była uznawana za osobę skromną. Unikała rozgłosu. Nienawidziła mówić o swoim życiu prywatnym. Uważała taką wiedzę za niepotrzebną innym. Pomimo międzynarodowej sławy ceniła spokój.

Miała ciekawe nawyki i upodobania. Była nałogową palaczką. To przyczyniło się do jej choroby. Zmarła na raka płuc w 2012 roku. Pisała swoje wiersze na maszynie. Nigdy nie używała komputera. Jej pasją było kolekcjonowanie pocztówek. Uwielbiała fast foody. Szczególnie lubiła skrzydełka z KFC. Miała wyjątkową miłość do zwierząt. Szczególnie fascynowały ją małpy.

Ceniła spuściznę po dziadku Antonim Szymborskim. Szczególnie jego pamiętnik. Pamiętnik wydano w 2000 roku. Nosił tytuł „Burzliwe fortuny obroty. Pamiętnik 1831-1888”. Małżeństwo jej dziadka było nieudane.

Uważała Bolesława Leśmiana za najwybitniejszego polskiego poetę. Ulubionym serialem Szymborskiej była „Niewolnica Isaura”. Była fanką boksera Andrzeja Gołoty. Nigdy go jednak nie spotkała. Edyta Górniak poprosiła ją o tekst piosenki. Poetka odmówiła. Organizowała tak zwane „sabaty czarownic”. Były to spotkania towarzyskie z przyjaciółmi. Ostatnie słowa Wisławy Szymborskiej brzmiały:

Łatwo pisać o śmierci. O życiu trudniej. Życie ma więcej szczegółów. Nic ogólnego nie ciekawi.

Dziedzictwo i Upamiętnienie

Twórczość Wisławy Szymborskiej została przetłumaczona na wiele języków. Doceniono ją na całym świecie. Zyskała uznanie w latach 50. i 60. Jej wiersze poruszają serca czytelników. Tomik „Chwila” stanowi podsumowanie jej rozważań. Pokazuje wieloaspektowe podejście do świata.

Po śmierci poetki w 2012 roku powstała Fundacja Wisławy Szymborskiej. Jej celem jest pielęgnowanie pamięci o poetce. Fundacja promuje jej twórczość. W zarządzie znaleźli się między innymi Teresa Walas i Michał Rusinek. W 2023 roku Sejm RP ustanowił Rok Wisławy Szymborskiej. To podkreśliło jej znaczenie dla polskiej kultury.

Szymborska otrzymała wiele nagród i odznaczeń. Poniższa tabela przedstawia niektóre z nich:

W Muzeum Noblowskim w Sztokholmie pokazano kolekcję kolaży Szymborskiej. Była to jedna z jej artystycznych pasji. Poetka pozostawiła po sobie dziedzictwo. Jej wiersze wciąż inspirują czytelników. Zapraszają do myślenia o świecie. Pokazują, że wielkie tematy można ująć w prosty sposób.

Zobacz także:

• Zbigniew Herbert w 100. rocznicę urodzin: Poeta, Człowiek, Legenda
• Olga Tokarczuk – życiorys, twórczość i nagrody
• Witold Lutosławski – życie, twórczość, wpływ na kulturę polską
• Maria Skłodowska-Curie – życie, odkrycia i dziedzictwo wybitnej naukowczyni
• Ciekawostki o Tadeuszu Różewiczu