Zbrodnia Katyńska – historia, świadectwa i pamięć

Zbrodnia Katyńska to jedna z najtragiczniejszych kart w historii Polski. Wiosną 1940 roku Sowieci zamordowali tysiące polskich obywateli, głównie oficerów i przedstawicieli inteligencji. Ta zbrodnia przez lata była ukrywana, a prawda o niej walczyła o ujawnienie.

Czym była Zbrodnia Katyńska?

Zbrodnia Katyńska to masowe mordy popełnione przez NKWD. Doszło do nich wiosną 1940 roku. Ofiarami padli polscy oficerowie i inteligencja. Zbrodnia miała znamiona ludobójstwa. Została dokonana na mocy decyzji najwyższych władz ZSRR. Była to zbrodnia wojenna i komunistyczna.

Kto był ofiarą Zbrodni Katyńskiej?

Ofiary Zbrodni Katyńskiej to głównie polscy oficerowie. Była to elita Wojska Polskiego i Policji Państwowej. Wśród zamordowanych byli także lekarze i farmaceuci. Zginęli nauczyciele i naukowcy. Ofiarami byli prawnicy i inżynierowie. Łącznie zamordowano ponad 20 tysięcy Polaków. Wiosną 1940 roku rozstrzelano co najmniej 21 768 obywateli Polski. W tej liczbie było ponad 10 tysięcy oficerów.

Proporcje ofiar Zbrodni Katyńskiej

Gdzie dokonano zbrodni?

Zbrodnia Katyńska miała miejsce w kilku lokalizacjach. Głównym miejscem był Las Katyński. Egzekucje przeprowadzono także w Charkowie i Twerze. Miejscem zbrodni był również Kijów i Mińsk. Ciała ofiar z Kijowa ukryto w Bykowni. Ciała zamordowanych z Mińska prawdopodobnie spoczywają w Kuropatach. Na Ukrainie rozstrzelano 3 tysiące 435 osób. Na Białorusi zamordowano około 3,8 tysiąca Polaków.

Kto wydał rozkaz?

Decyzję o mordzie podjęło Biuro Polityczne KC Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii. Rozkaz wydały naczelne władze ZSRR. Notatkę o rozstrzelaniu złożył Ławrientij Beria. Był on sowieckim ministrem spraw wewnętrznych. Józef Stalin również był decydentem w sprawie zbrodni.

Chronologia Zbrodni Katyńskiej

Historia Zbrodni Katyńskiej zaczyna się od paktu Ribbentrop-Mołotow. Ten pakt podpisano 23 sierpnia 1939 roku. Umożliwił on atak na Polskę. 1 września 1939 roku Niemcy zaatakowały Polskę. 17 września 1939 roku Armia Czerwona wkroczyła do Polski.

Jeńcy w sowieckiej niewoli

Do sowieckiej niewoli trafiło około ćwierć miliona żołnierzy. Wśród nich było 10 tysięcy oficerów. Do końca września 1939 roku Sowietom dostało się 240–250 tysięcy jeńców. Było w tej grupie 8,6 tysiąca oficerów. Jeńcy byli przetrzymywani w obozach NKWD. Największym z obozów był Ostaszków. Inne obozy znajdowały się w Kozielsku i Starobielsku. W 1940 roku NKWD rozpoczęło likwidację obozu w Kozielsku. Jeńcy byli głodzeni. Dochodziło do przypadków kanibalizmu.

Transporty śmierci

Transporty śmierci ruszyły wiosną 1940 roku. Pierwszy transport jeńców skierowano na egzekucję 3 kwietnia 1940 roku. Mordowanie polskich obywateli trwało od 5 marca do maja 1941 roku. Transporty z trzech obozów jeńców ruszyły w nocy z 3 na 4 kwietnia 1940 roku. Zbrodniarze z NKWD zamordowali 21 857 osób. Dzienna norma egzekucji wynosiła 250 do 300 osób.

Odkrycie grobów

Groby w Katyniu odkryto w 1943 roku. Rozstrzeliwań dokonywano w ścisłej tajemnicy. W 1943 roku ujawniono zbiorowe groby w Katyniu. 13 kwietnia 1943 roku radio berlińskie podało komunikat. Mówił on o odnalezieniu zwłok w Lesie Katyńskim. Pierwszym dowodem zbrodni był nieśmiertelnik. Znalazł go mieszkaniec Katynia. Nieśmiertelnik znajduje się w zbiorach Muzeum Katyńskiego. Muzeum mieści się na Warszawskiej Cytadeli. Rząd Polski w Londynie poprosił o zbadanie sprawy. Zwrócono się do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża. ZSRR 15 kwietnia ogłosiło, że III Rzesza kłamie. Niemcy zerwali sojusz z ZSRR.

„Führer zezwolił teraz, abyśmy przekazali dramatyczny meldunek niemieckiej prasie.”

Kłamstwo Katyńskie

ZSRR nie przyznawał się do zbrodni katyńskiej. Kłamstwo trwało aż do 1990 roku. Kłamstwo katyńskie stanowiło mit założycielski PRL. Czerwony sojusznik aliantów zachodnich oskarżał Polaków. Nazywał ich sojusznikami Hitlera. Działo się tak, gdy mówili o winie ZSRR. Do 1956 roku skazano 65 osób. Otrzymały wyroki za głoszenie prawdy o Katyniu. Najwyższy wyrok wyniósł 9 lat więzienia.

Skala i ofiary Zbrodni Katyńskiej w liczbach

Zbrodnia Katyńska pochłonęła prawie 22 tysiące ofiar. Łączna liczba zamordowanych to 21 768 osób. Ponad 14,5 tysiąca ofiar pochodziło z trzech obozów NKWD. Z więzień Zachodniej Białorusi i Ukrainy zginęło 7 305 osób.

Ofiary z obozów

* Kozielsk: 4594 jeńców, zamordowano 4415 oficerów.
* Starobielsk: 3800 jeńców, zamordowano 3820 osób.
* Ostaszków: 6300 jeńców, zamordowano 6295 osób.

Łącznie z trzech obozów zamordowano 14 587 osób.

Liczba zamordowanych z poszczególnych obozów

Inne grupy ofiar

Wśród zamordowanych byli wysocy rangą oficerowie. Zginęło 18 generałów. Zamordowano 350 pułkowników i podpułkowników. Zginęły tysiące oficerów niższych rang. Zginęło 6 000 policjantów i funkcjonariuszy. Ofiarami było 900 lekarzy i farmaceutów. Zamordowano 1 040 nauczycieli. Zginęło 107 naukowców i wykładowców. Ponad 700 prawników straciło życie. Zamordowano 700 inżynierów i przemysłowców.

Ocaleni

Z sowieckiej niewoli ocalało niewielu. Zagłada ocalało jedynie 394 jeńców. Liczba ocalałych jeńców wynosiła 395.

„wszyscy oni są zatwardziałymi, nierokującymi poprawy wrogami władzy sowieckiej” – Ławrientij Beria

Walka o prawdę i pamięć

ZSRR przyznał się do zbrodni katyńskiej w 1990 roku. Michaił Gorbaczow przekazał dokumenty Polsce. Było to 13 kwietnia 1990 roku. Dokumenty dotyczyły odpowiedzialności NKWD. W 1992 roku wszczęto śledztwo. Dotyczyło ono zbrodni katyńskiej. W 1994 roku zawarto umowy z Rosją i Ukrainą. Umowy dotyczyły utworzenia polskich cmentarzy wojennych. Znamy nazwiska około 18 tysięcy zamordowanych. Łączna liczba ofiar to około 22 tysiące.

Dzień Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej

13 kwietnia obchodzimy Dzień Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej. Data ta upamiętnia odkrycie grobów w 1943 roku. Sejm RP ustanowił to święto. Stało się to 14 listopada 2007 roku.

Notatka Szelepina

Ważnym dokumentem jest notatka Aleksandra Szelepina. Została sporządzona 3 marca 1959 roku. Szelepin był szefem KGB. Notatka była skierowana do Nikity Chruszczowa. Proponowała zniszczenie wszystkich akt. Akta dotyczyły ofiar zbrodni katyńskiej. Dotyczyło to 21 857 akt.

„Materiały te nie przedstawiają ani operacyjnej ani historycznej wartości.” – Aleksandr Szelepin o aktach ofiar

„Jakakolwiek nieprzewidziana niedyskrecja może doprowadzić do zdekonspirowania przeprowadzonej operacji, ze wszystkimi niepożądanymi dla naszego państwa następstwami.” – Aleksandr Szelepin o ryzyku ujawnienia prawdy

Świadectwa ocalałych

Z Katynia były ucieczki. Przykładem jest Stefan Bartysiak. Uciekł z trzema kolegami. Zbrodnia katyńska zaczęła się 24 grudnia 1939 roku. Stefan Bartysiak i koledzy wywozili trupy. Robili to z terenu obozu. Stefan Bartysiak ważył 42 kg po ucieczce. Ucieczka trwała prawie trzy miesiące. Jego historia nigdy nie została opowiedziana. Czuje ulgę, bo może o niej mówić. Planuje napisać książkę i nakręcić film.

„Ta historia nigdy nie została opowiedziana, nigdy nie była opisana.” – Stefan Bartysiak

„Czuję teraz ulgę, bo przez 50 lat nie mogłem mówić o tej historii.” – Stefan Bartysiak

Stefan Bartysiak to uczestnik wydarzeń. Jest uciekinierem z Katynia. Jego historię bada dr Leszek Pietrzak. Jest historykiem i autorem kanału „Zakazane historie”.

Pamięć i przyszłość

Zbrodnia katyńska ma wciąż wiele tajemnic. Do dziś nie znamy różnych kwestii. Nie można o niej zapomnieć. Nie wolno zapomnieć o ofiarach. O tych, którzy wydali rozkaz, też trzeba pamiętać. Pamięć o wykonawcach rozkazu jest ważna. Naszym zadaniem, młodego pokolenia, jest pamiętanie. Pamiętanie o poległych za wolność ojczyzny. Pamiętanie o tych, którzy zginęli bez sądu.

„Pamiętanie o tych, którzy zginęli z rąk okupantów, bez sądu i sprawiedliwego wyroku.”

Zobacz także:

• Rodzina Ulmów z Markowej – historia męczeństwa i beatyfikacji
• Wojna koreańska – przyczyny, przebieg i skutki konfliktu
• Powstanie Warszawskie – najważniejsze fakty i przebieg walk
• Mur Berliński – symbol podziału Europy. Historia, budowa, upadek i ciekawostki
• Operacja Barbarossa – największa inwazja w historii