Operacja Barbarossa to kryptonim ataku Niemiec na Związek Radziecki. Rozpoczęła się 22 czerwca 1941 roku. Była to największa operacja lądowa w dziejach świata. Zmieniła oblicze II wojny światowej.
Geneza i przygotowania do Operacji Barbarossa
Adolf Hitler planował podbój Związku Radzieckiego. Chciał zdobyć „przestrzeń życiową” na wschodzie. Niemcy potrzebowały surowców i terenów rolniczych. Ideologia nazistowska widziała Słowian jako „podludzi”. Atak miał zniszczyć komunizm. Przygotowania do operacji zaczęły się w czerwcu 1940 roku. Mimo Paktu Ribbentrop-Mołotow, Niemcy szykowały inwazję. Hitler wydał dyrektywę Barbarossa 18 grudnia 1940 roku.
Planowano szybkie zwycięstwo. Strategia Blitzkriegu zakładała błyskawiczne uderzenie. Niemcy zgromadziły ogromne siły. Mobilizacja objęła miliony żołnierzy. Celem było rozbicie Armii Czerwonej przed zimą.
Rozpoczęcie i pierwsze sukcesy
Operacja Barbarossa ruszyła 22 czerwca 1941 roku. Atak nastąpił o godzinie 3:15 nad ranem. Front rozciągał się na ponad 1600 kilometrów. Niemieckie wojska uderzyły na całej długości granicy. Luftwaffe zniszczyła około 2000 radzieckich samolotów w pierwszym dniu. Niemcy posuwały się szybko naprzód. Tempo marszu wynosiło nawet 50 kilometrów dziennie. W pierwszych tygodniach Niemcy wzięli do niewoli setki tysięcy jeńców. Do końca lipca 1941 roku schwytano ponad 600 tysięcy żołnierzy radzieckich. Wehrmacht odniósł spektakularne sukcesy.
Siły i strategie
W Operacji Barbarossa uczestniczyły ogromne armie. Siły niemieckie liczyły około 3 miliony żołnierzy. Użyto 600 tysięcy pojazdów mechanicznych. W inwazji uczestniczyło 600 tysięcy koni. Luftwaffe zapewniała wsparcie lotnicze. Niemcy dysponowali około 3600 czołgami. Wspierały ich wojska sojusznicze. Kontyngenty wystawiły Rumunia, Węgry, Słowacja, Włochy i Finlandia. Łącznie po stronie Osi walczyło ponad 4 miliony żołnierzy.
Armia Czerwona miała około 5 milionów żołnierzy. Posiadała ponad 23 tysiące czołgów. Wśród nich były nowoczesne czołgi T-34 i KW-1. Związek Radziecki szybko mobilizował rezerwy. W ciągu pierwszych dziewięciu dni zmobilizowano 5 milionów ludzi. Niemieckie siły podzielono na trzy Grupy Armii. Grupa Armii Północ zmierzała na Leningrad. Grupa Armii Środek atakowała w kierunku Moskwy. Grupa Armii Południe uderzała na Ukrainę i Kijów.
Wyzwania i zwroty akcji
Niemiecki Blitzkrieg napotkał problemy. Głównym wyzwaniem była logistyka. Rozciągnięcie frontu utrudniało zaopatrzenie. We wrześniu aprowizację zapewniały 2093 pociągi. W grudniu liczba pociągów spadła do 1643. Mobilna dywizja potrzebowała dziennie 300 ton zaopatrzenia. Ciężarówki dostarczały tylko około 70 ton dziennie. Spalanie benzyny wynosiło 9000 ton dziennie na początku. Pod koniec 1941 roku wzrosło do 12000 ton.
Zima 1941 roku była wyjątkowo surowa. Temperatury spadały do -20, a nawet -30 stopni Celsjusza. Sprzęt niemiecki nie był przystosowany do takich warunków. Żołnierze cierpieli z powodu mrozu. Radzieckie czołgi T-34 i KW-1 okazały się trudnym przeciwnikiem. Opór Armii Czerwonej rósł. Radzieckie dowództwo, w tym gen. Georgij Żukow, organizowało skuteczną obronę. Ofensywa niemiecka zatrzymała się u wrót Moskwy. Niemieckie wojska nie zdobyły stolicy ZSRR w 1941 roku.
cały plan „od początku był skazany na klęskę”
Niektórzy historycy uważają, że plan był od początku skazany na porażkę. Problemy aprowizacyjne Wehrmachtu były ogromne. Stracono setki tysięcy żołnierzy. Do grudnia 1941 roku zginęło ponad 250 tysięcy Niemców. Blisko pół miliona było rannych lub zaginionych. Straty w sprzęcie były znaczące. Do połowy listopada 1941 roku 50% pojazdów było wyłączonych ze służby. Klęska strategii Blitzkrieg stała się faktem.
Wojna na wyniszczenie i zbrodnie
Atak na Związek Radziecki miał charakter ideologiczny. Hitler widział w nim starcie dwóch światopoglądów. Niemieccy żołnierze byli indoktrynowani. Uczono ich o wyższości rasy aryjskiej. Sowieci byli traktowani jako „podludzie”. Wojna stała się wojną na wyniszczenie. Wydano brutalne rozkazy, jak Gerichtsbarkeit Barbarossa i Kommissarbefehl.
Ta nadchodząca kampania jest czymś więcej niż potyczką zbrojną, prowadzi do starcia między dwoma światopoglądami.
Stosunek do ludności cywilnej był okrutny. Einsatzgruppen, specjalne grupy operacyjne, działały na tyłach frontu. Ich celem była masowa eksterminacja Żydów i komisarzy politycznych. Ludobójstwo stało się częścią wojny. W Babim Jarze zamordowano 33 771 Żydów. W Rumbuli zginęło 25 000 Żydów. Do końca 1941 roku zamordowano około 600 000 Żydów. Samochody ciężarowe z aparaturą gazową (Gaswagen) były używane do uśmiercania ludzi. Wojna na wschodzie doprowadziła do Zagłady.
Los jeńców radzieckich był tragiczny. Niemcy pojmali 3,3 miliona żołnierzy do końca 1941 roku. Na terenie ZSRR powstało 81 obozów dla jeńców. Warunki w obozach były potworne. Do 1942 roku 2/3 wziętych do niewoli czerwonoarmistów już nie żyło. Około 3,3 miliona jeńców sowieckich nie przeżyło wojny.
Klęska Blitzkriegu i skutki
Ofensywa na Moskwę rozpoczęła się 30 września 1941 roku. Niemcy zgromadziły 1,8 miliona żołnierzy. Dysponowały 1700 czołgami i 14000 działami. Luftwaffe wspierała atak 1400 samolotami. Armia Czerwona stawiła zaciekły opór. Radzieckie straty były ogromne. Zabito 500 000 żołnierzy, a 1,3 miliona raniono. Niemcy stracili ponad 750 000 żołnierzy. 200 000 z nich zmarło. Wyczerpanie i zima zatrzymały Wehrmacht. Klęska pod Moskwą oznaczała koniec wojny błyskawicznej. Wojna na wschodzie stała się wojną na wyniszczenie.
Skutki Operacji Barbarossa były dalekosiężne. Atak na ZSRR otworzył Front Wschodni. Był to najkrwawszy teatr działań II wojny światowej. Związek Radziecki poniósł największe straty. W wyniku wojny zginęło blisko 27 milionów ludzi w ZSRS. 8,4 miliona z nich to żołnierze Armii Czerwonej. Całkowite straty ludzkie w wyniku wojny wyniosły około 30 milionów ludzi. Operacja Barbarossa przesądziła o losach świata.
Skąd nazwa „Barbarossa”?
Kryptonim operacji „Barbarossa” pochodzi od cesarza Fryderyka I Rudobrodego. Fryderyk I żył w XII wieku. Był cesarzem rzymskim. Należał do dynastii Hohenstaufów. Urodził się około 1122-1125 roku w Szwabii. Był synem Fryderyka II Jednookiego. Jego matką była Judyta z rodu Welfów. Został księciem Szwabii w 1147 roku. Królem Niemiec został w 1152 roku. Koronowano go na Świętego Cesarza Rzymskiego 18 czerwca 1155 roku.
Fryderyk I panował do 10 czerwca 1190 roku. Był królem Włoch od 1154 do 1186 roku. Prowadził spory z papiestwem. Chciał być wielkim władcą i rycerzem. Zorganizował krucjatę w 1187 roku. Jej celem było odzyskanie Jerozolimy. Wziął udział w III wyprawie krzyżowej. Zginął 10 czerwca 1190 roku. Utonął w rzece Salef. Stało się to podczas przeprawy. Utonął w pełnej zbroi. Legenda głosi, że śpi w górach Kyffhäuser. Czeka na moment zjednoczenia Niemiec. Niemieccy dowódcy nawiązali do tej legendy. Nazwali operację na wschód „Barbarossa”.
„Chciał być wielkim władcą i wielkim rycerzem” – prof. Wojciech Fałkowski
„Papież jest wyższą władzą od cesarza, bo to on nakłada koronę na głowę cesarzowi” – prof. Marek Barański
„Nie da się być i jednym i drugim” – prof. Wojciech Fałkowski
Kiedy rozpoczęła się Operacja Barbarossa?
Operacja Barbarossa rozpoczęła się 22 czerwca 1941 roku. Był to atak Niemiec na Związek Radziecki.
Od czego pochodzi nazwa „Barbarossa”?
Nazwa „Barbarossa” pochodzi od przydomka cesarza rzymskiego Fryderyka I Rudobrodego. Żył on w XII wieku.
Jakie siły brały udział w Operacji Barbarossa?
W operacji wzięło udział ponad 4 miliony żołnierzy Osi. Około 3 miliony stanowili Niemcy. Związek Radziecki miał około 5 milionów żołnierzy.
Czy Niemcy zdobyli Moskwę w 1941 roku?
Nie, niemieckie wojska nie zdobyły Moskwy w 1941 roku. Ofensywa zatrzymała się u wrót miasta.
Jakie były główne przyczyny klęski Blitzkriegu na wschodzie?
Przyczynami klęski były problemy logistyczne. Ogromne odległości utrudniały zaopatrzenie. Surowa zima zaskoczyła Niemców. Silny opór Armii Czerwonej również odegrał rolę.
Jakie były straty ludzkie w wyniku Operacji Barbarossa i wojny na wschodzie?
W wyniku wojny na wschodzie życie straciło blisko 27 milionów ludzi w ZSRS. Straty niemieckie wyniosły setki tysięcy żołnierzy do końca 1941 roku.
Zobacz także: