Stefan Batory był jednym z najwybitniejszych władców Polski elekcyjnej. Jego panowanie przypadło na lata 1576–1586. Skutecznie wzmocnił państwo i prowadził zwycięskie wojny.
Pochodzenie i droga do korony
Stefan Batory urodził się 27 września 1533 roku. Miejscem jego narodzin był zamek w Somlyó. Somlyó leży obecnie w Siedmiogrodzie, w Rumunii. Pochodził z węgierskiego rodu Batorych. Jego ojciec był wojewodą siedmiogrodzkim. Stefan Batory został księciem Siedmiogrodu w 1571 roku. Wybór ten poparł sułtan turecki Selim II.
Polska przeżywała wtedy bezkrólewie. Poprzedni król, Henryk Walezy, uciekł do Francji. Szlachta wybrała na tron Annę Jagiellonkę. Była siostrą ostatniego Jagiellona, Zygmunta Augusta. Anna Jagiellonka miała poślubić kandydata na króla. Stefan Batory zgłosił swoją kandydaturę. Ubiegał się o koronę w czasie podwójnej elekcji. Część szlachty wybrała cesarza Maksymiliana II. Anna Jagiellonka wybrała Stefana Batorego.
Stefan Batory poślubił Annę Jagiellonkę. Został królem Polski iure uxoris. To znaczy „z prawa swojej żony”. Koronacja odbyła się 1 maja 1576 roku w Krakowie. Anna Jagiellonka była o 10 lat starsza od Stefana Batorego. Małżeństwo to umocniło jego pozycję. Stefan Batory był drugim królem elekcyjnym w Polsce.
Kiedy Stefan Batory został królem Polski?
Stefan Batory został koronowany na króla Polski 1 maja 1576 roku.
Polityka wewnętrzna Stefana Batorego
Stefan Batory dążył do wzmocnienia władzy królewskiej. Napotykał opór szlachty. Jego głównym doradcą był Jan Zamoyski. Zamoyski pełnił funkcję kanclerza wielkiego koronnego. Razem prowadzili reformy. Król popierał tolerancję dla innowierców. Taka polityka była zgodna z duchem epoki.
Wprowadził reformę wojskową. Utworzył piechotę wybraniecką. Byli to chłopi z dóbr królewskich. Stanowili dobrze wyszkolone oddziały. Piechota ta sprawdziła się w wojnach. Zamoyski dbał o finanse państwa. Zreformował sądownictwo. Powstał Trybunał Koronny i Litewski.
Król stłumił opór Gdańska. Miasto nie chciało uznać jego władzy. Gdańsk został pokonany w 1577 roku. Musiał zapłacić wysoką kontrybucję. Wynosiła 200 000 złotych złota. To pokazało siłę władcy.
Stefan Batory założył Akademię Wileńską. Stała się ważnym ośrodkiem nauki. Wzmacniało to pozycję Wilna. Król rządził jednocześnie Królestwem Polskim i Wielkim Księstwem Litewskim. Był królem obu państw unii.
Kto był głównym doradcą Stefana Batorego?
Głównym doradcą króla Stefana Batorego był Jan Zamoyski.
Zwycięskie wojny z Moskwą
Najważniejszym celem Batorego było odzyskanie Inflant. Polska i Litwa walczyły o nie z Moskwą. Przeciwnikiem Batorego był car Iwan IV Groźny. Batory przeprowadził trzy zwycięskie kampanie wojenne. Kampanie te odbyły się w latach 1579, 1581, 1582.
Pierwsza kampania miała miejsce w 1579 roku. Wojsko polsko-litewskie zdobyło Połock. Było to ważne strategicznie miasto. Armia Batorego liczyła ponad 50 000 żołnierzy. Car Iwan Groźny miał większą armię. Liczyła około 200 000 żołnierzy.
Druga kampania w 1581 roku. Wojska Batorego zdobyły Wielkie Łuki. Otworzyło to drogę na Moskwę. Trzecia kampania to oblężenie Pskowa w 1582 roku. Miasto stawiało silny opór. Oblężenie trwało wiele miesięcy.
Wojny zakończył pokój w Jamie Zapolskim w 1582 roku. Polska i Litwa odzyskały Inflanty. Rosja zrzekła się ziem inflanckich. Był to wielki sukces Batorego. Wzmocnił pozycję Rzeczypospolitej.
Król dbał o propagandę swoich sukcesów. Inspirując pisma ulotne wychwalające sukcesy w wojnach z Gdańskiem i Moskwą.
Ile kampanii wojennych przeprowadził Stefan Batory przeciwko Moskwie?
Stefan Batory przeprowadził trzy zwycięskie kampanie wojenne przeciwko Moskwie.
Życie prywatne i kontrowersje
Stefan Batory nie miał prawowitych dzieci. Istnieją plotki o nieślubnych dzieciach. Jedno źródło wspomina trójkę dzieci: Gabriela, Andrzeja i Annę. Informacja o córce Annie, która poślubiła Gustawa II Adolfa, jest jednak nieprawidłowa. Gustaw II Adolf poślubił Annę Wazównę, córkę Zygmunta III Wazy.
Mimo że był królem Polski, nigdy nie nauczył się języka polskiego. Posługiwał się łaciną. To czasami utrudniało kontakty.
Batory był postacią kontrowersyjną. Wykonywał wyroki śmierci. Jednym z nich był wyrok na Samuela Zborowskiego. Zborowski był hetmanem kozackim. Został oskarżony o zdradę i banicję. Powrócił bez zgody króla. Egzekucja Zborowskiego wywołała sprzeciw części szlachty. Widziano w tym dążenie króla do tyranii.
Współcześni oceniali Batorego różnie. Wytykano mu dążenie do wzmocnienia władzy. Niektóre opinie mówiły o jego tyrańskim postępowaniu. Inni podziwiali jego sukcesy militarne.
Czy Stefan Batory miał dzieci?
Stefan Batory nie miał prawowitych dzieci, choć krążyły plotki o nieślubnych.
Śmierć i dziedzictwo
Stefan Batory zmarł 12 grudnia 1586 roku. Miało to miejsce w Grodnie. Zmarł na skutek choroby nerek. Choroba ta jest nazywana mocznicą. Miał 53 lata. Żył 53 lata.
Jego śmierć otworzyła drogę do kolejnej elekcji. Tron objął Zygmunt III Waza.
Ocena rządów Batorego jest złożona. Był wybitnym dowódcą wojskowym. Odzyskał Inflanty dla Rzeczypospolitej. Wzmocnił armię i administrację. Starał się scentralizować władzę. Napotkał opór szlachty ceniącej swoje wolności.
Jego panowanie było okresem wzmocnienia państwa. Przygotował grunt pod przyszłe wojny. Pokazał, że Rzeczpospolita potrafi skutecznie walczyć.
Królem jestem ludzi, nie sumienia.
Fantazji w Polakach dużo, ale gdy się słowa wyczerpią, do czynu ochoty i sił im brak.
Jako Żyd tak i starosta są ludzie królewscy. (…) Ja panuję nad ludem, a Bóg nad sumieniami.
Ciekawostki o Stefanie Batorym
Stefan Batory to postać otoczona wieloma interesującymi faktami. Był Węgrem z Siedmiogrodu. Nigdy nie opanował języka polskiego.
Jego siostrzenicą była Elżbieta Batory. Jest ona uznawana za jedną z największych zbrodniarek w historii.
Nazwisko Stefana Batorego nosił statek pasażerski. TSS Stefan Batory był ostatnim polskim transatlantykiem. Statek miał 153,4 metra długości. Jego szerokość wynosiła 21,1 metra.
Stefan Batory forsował politykę tolerancji. Dotyczyło to tolerancji dla innowierców. Ta postawa była ważna w podzielonej Europie.
Wojna polsko-rosyjska za jego rządów była kluczowa. Jej przyczyną była walka o Inflanty. Przebieg obejmował trzy kampanie. Rezultatem było odzyskanie Inflant.
Czy Stefan Batory był Polakiem?
Nie, Stefan Batory był Węgrem z Siedmiogrodu.
Czy Stefan Batory znał język polski?
Nie, Stefan Batory nigdy nie nauczył się języka polskiego.
Sprawdź także zebrane w tym miejscu artykuły o królach Polski.
- Henryk Walezy był królem Polski i wielkim księciem litewskim.
- Władysław III Warneńczyk był jednym z najważniejszych władców średniowiecznej Europy.
- Bolesław I Chrobry był pierwszym królem Polski.
- Mieszko II Lambert był królem Polski.
Zobacz także: