Wojna polsko-bolszewicka była konfliktem zbrojnym. Toczyła się w latach 1919-1921. Bitwa Warszawska stanowiła jej kluczowy moment. Zwycięstwo Polski ocaliło niepodległość kraju. Bitwa powstrzymała marsz bolszewizmu na Zachód.
Geneza i przebieg wojny
Wojna polsko-bolszewicka rozpoczęła się w 1919 roku. Zakończenie I wojny światowej stworzyło niepodległe państwo polskie. Wschodnia granica Polski była słabo zdefiniowana. Józef Piłsudski wysłał oddziały Wojska Polskiego za Bug. Miało to miejsce w lutym 1919 roku. Wojna nie została formalnie wypowiedziana przez żadną ze stron. Konflikt trwał do 1921 roku.
W maju 1920 roku polskie wojska dotarły do Kijowa. Żołnierze Wojska Polskiego podjechali do miasta zdobycznym tramwajem. Wzięli do niewoli radzieckiego oficera. Następnie polskie oddziały się wycofały. 7 maja Armia Czerwona opuściła Kijów. Wojsko Polskie przedefilowało ulicami miasta. Była to piętnasta zmiana władzy w Kijowie od upadku caratu. W lipcu 1920 roku rozpoczęła się radziecka ofensywa. Bolszewicy zajęli Mińsk 11 lipca 1920 roku. Wilno zdobyli 14 lipca 1920 roku. Grodno padło 19 lipca 1920 roku. Białystok zajęto 28 lipca 1920 roku. Brześć zdobyto 1 sierpnia 1920 roku. Sytuacja Polski stała się bardzo trudna. Sejm powołał Radę Obrony Państwa 1 lipca 1920 roku. Do wojska wstąpiło ponad 90 tysięcy ochotników.
Bitwa Warszawska – Cud nad Wisłą
Bitwa Warszawska miała miejsce w dniach 13-25 sierpnia 1920 roku. Była decydującą bitwą wojny polsko-bolszewickiej. Działania wojenne toczyły się na wielkim obszarze. Teren bitwy był większy niż Belgia i Holandia razem. Walczyły tam ponad stutysięczne armie. Polska armia liczyła 113–123 tysiące żołnierzy. Sowiecka armia miała 104–114 tysięcy żołnierzy. Polska armia dysponowała 500 działami. Posiadała ponad 1780 karabinów maszynowych. Sowieci mieli 600 dział. Dysponowali ponad 2450 karabinami maszynowymi. Z pomocą Polsce przyszły Węgry. Dostarczyły 48 milionów naboi karabinowych.
Bitwa Warszawska nie została stoczona jedynie pod Ossowem, tylko w wielkim trójkącie pomiędzy granicą Prus Wschodnich, linią Wisły liczoną od Torunia aż do Dęblina.
Edgar Vincent D’Abernon nazwał ją jedną z kluczowych potyczek. Bitwa zmieniła losy świata. Często nazywana jest Cudem nad Wisłą. Twórcą tego sformułowania był Stanisław Stroński. Wincenty Witos użył terminu w debacie publicznej. Bitwa o Polskę w sierpniu 1920 roku była kluczowym wydarzeniem. Bitwa warszawska ocaliła Europę Środkową. Uratowała też część Europy Zachodniej od bolszewizmu. Bitwa warszawska jest porównywana do bitwy pod Grunwaldem.
Polskie zwycięstwo miało ogromne znaczenie. Zwycięstwo w wojnie z bolszewikami ocaliło niepodległość Polski. Bitwa warszawska była interpretowana jako powstrzymanie ogólnoświatowej pożogi. Pamięć o bohaterach roku 1920 stała się fundamentem. Kształtuje polskie pojmowanie wartości. Obejmuje niepodległość, wolność, wspólnotę, odwagę. Wpływa na kondycję moralną Polaków. Kształtuje ich kondycję polityczną i narodową.
Jakie były straty w Bitwie Warszawskiej?
Polskie straty wyniosły 4500 poległych. Rannych było 22000 żołnierzy. Zaginęło 10000 żołnierzy. Straty bolszewickie to 25000 poległych. Rannych było 66000 żołnierzy. Do niewoli wzięto 45000 żołnierzy. Internowano 40000 żołnierzy.
Kluczowe postaci i aspekty
Józef Piłsudski był Naczelnym Wodzem Wojska Polskiego. Jego rola w bitwie jest szeroko dyskutowana. Gen. Tadeusz Rozwadowski pełnił funkcję szefa Sztabu Generalnego. Jest uznawany za architekta zwycięstwa. Michaił Tuchaczewski dowodził bolszewicką ofensywą. Kazimierz Sosnkowski służył Polsce ponad sześćdziesiąt lat. Był dowódcą wojskowym.
Wojna polsko-bolszewicka miała wiele wymiarów. Działalność Polskiej Wojskowej Misji Zakupów w Paryżu była ważna. Zapewniała zaopatrzenie dla armii. Wojsko Polskie było czwartą potęgą pancerną na świecie w 1920 roku. Polska armia dysponowała 120 czołgami Renault FT-17. Miała też czołgi Ford T. Logistyka wojskowa była ogromnym wyzwaniem. Broń używana w wojnie była zróżnicowana. Stosowano karabiny, karabinki, ciężkie karabiny maszynowe. Używano haubic górskich wz. 16. W powietrzu operowały samoloty. Były to Berguet 14A2, Bristole Fightery F2B, Balille, Fokkery i Albatrosy. Odbyto 140 lotów bojowych. Zrzucono ponad 2 tony bomb.
Kto złamał szyfry bolszewickie?
Zapomnianym kryptologiem był Jan Kowalewski. Złamał szyfry Armii Czerwonej. Jego wkład w zwycięstwo był ogromny. W 1921 roku odznaczono go Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari.
Zapomniane fronty i bitwy
Wojna polsko-bolszewicka to nie tylko „Cud nad Wisłą”. Bolszewicy działali także na Mazurach w 1920 roku. Był to zapomniany front wojny. W lipcu 1920 roku Niemcy ogłosiły neutralność. Była to jednak „gra w dwie strony”. Bolszewicy w gościnie u Niemców robili zakupy. W miejscowości Prostki Armia Czerwona zamówiła 200 tysięcy par butów. Zamówiła też 20 tysięcy rowerów. Łączna wartość zamówienia wyniosła około 30 milionów marek. Po 16 sierpnia 1920 roku bolszewicy uciekali do Prus Wschodnich. Ponad 50 tysięcy czerwonoarmistów internowano w Niemczech. Warto pamiętać o żołnierzach spod Prostek. Miejsca takie jak Prostki, Bogusze czy Myszyniec są warte odwiedzenia.
Bitwa pod Dytiatynem stoczona została 16 września 1920 roku. Walczył tam III batalion 13 pułku piechoty. Miał przeciwko sobie dwie brygady Armii Czerwonej. Bitwa zyskała miano Polskich Termopil. Polskie siły liczyły 600 żołnierzy. Dysponowały 6 działami i 6 ckm. Siły bolszewickie to 2200 żołnierzy. Mieli 5 dział i 20 ckm. Polskie straty to 97 zabitych i 86 rannych.
Ważna była również Bitwa nad Niemnem w 1920 roku. Była to kolejna duża operacja Wojska Polskiego. Operacja „Zima” to inny epizod wojny. Wojna o Małopolskę Wschodnią toczyła się wcześniej. Sojusz Piłsudski-Petlura dotyczył relacji z Ukrainą. Kowieńskie negocjacje polsko-litewskie miały miejsce w tym okresie.
Pamięć i źródła
Wojna polsko-bolszewicka należy do najlepiej rozpoznanych konfliktów. Istnieje wiele źródeł na jej temat. Książka Jacka Jaworskiego „Wojna polsko-bolszewicka. Fakty znane i nieznane” porusza ten temat. Wydawnictwo SBM wydało ją w 2025 roku. Książka ma 448 stron. Ma format 16.5 x 24.5 cm. Jej ISBN to 978-83-8348-541-6. Cena wynosi 79.00 zł. Książka zawiera fragment rodzinnych dziejów autora. Dr hab. Lech Krzyżanowski z Uniwersytetu Śląskiego uważa, że warto ją przeczytać.
Jestem absolutnie przekonany, że warto to zrobić. dr hab. Lech Krzyżanowski (Uniwersytet Śląski)
Archiwum Akt Nowych w Warszawie przechowuje dokumenty z epoki. Zostało powołane przez Józefa Piłsudskiego w 1919 roku. Portal 1920.gov.pl gromadzi materiały o wojnie. Zawiera kalendarium, galerie, artykuły, mapy. Dostępne są tam zbiory archiwalne i rodzinne. Zachęcamy do zapoznania się z dokumentami w Archiwum Akt Nowych. Warto odwiedzić stronę 1920.gov.pl.
Znaczenie polskiego zwycięstwa jest podkreślane w literaturze. Książka „Orzeł biały, czerwona gwiazda” Normana Daviesa opisuje wojnę. „Bitwy polskie. Leksykon” to inne ważne źródło. Pamiętajmy o roli kobiet w wojnie polsko-bolszewickiej. Zachowajmy pamięć o żołnierzach Armii Ochotniczej. Przypominajmy o działaniach Polskiej Wojskowej Misji Zakupów w Paryżu.
Zobacz także: