Tatarzy to mniejszość etniczna z wielowiekową historią w Polsce. Ich obecność ukształtowała unikalną kulturę i tradycje. Poznaj ich drogę od wojowników do współczesnych mieszkańców Podlasia.
Kim są polscy Tatarzy?
Polscy Tatarzy stanowią dziś mniejszość etniczną. Zamieszkują tereny dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Często nazywano ich Tatarami litewskimi. Używa się też określenia Tatarzy litewsko-polscy. Termin Tatarzy polscy pojawił się w okresie międzywojennym. Mieszkają głównie na Białostocczyźnie. Znajdziesz ich w Bohonikach i Kruszynianach. Liczne skupiska są też w Białymstoku. Mieszkają również w Warszawie i Gdańsku.
Historia osadnictwa tatarskiego w Polsce
Historia Tatarów w Polsce sięga ponad sześciu wieków. Pojawili się tu około 600 lat temu. Tatarskie osadnictwo w Polsce jest znacznie wcześniejsze. Przybyli na tereny Wielkiego Księstwa Litewskiego. Stało się to w drugiej połowie XIV wieku. Książę Witold przyjął ich do swojego dworu. Osadził ich w obrębie pasa obronnego. Pas ten otaczał Wilno. W Polsce pierwsze wzmianki o Tatarach dotyczą służby książąt litewskich. Są one związane z objęciem tronu przez Jagiełłę. Oddziały tatarskie walczyły pod Grunwaldem. Stali u boku księcia Witolda.
W XVII wieku przybyli kolejni Tatarzy. Król Jan III Sobieski przyznał im wsie na Podlasiu. Było to nagrodą za męstwo w służbie króla. W 1679 roku osiedliło się w Bohonikach 30 tatarskich rodzin. 12 marca 1679 roku król nadał im wsie. Były to Kruszyniany, Nietupa, Łużany. Otrzymali też część Poniatowicz. W XVIII wieku wielu Tatarów uległo spolonizowaniu. Od końca XVIII wieku liczba ludności tatarskiej w Polsce zaczęła się zmniejszać. Po II wojnie światowej pozostało około 3 tysiące Tatarów polsko-litewskich.
„Tatarzy, chociaż byli wyznania muzułmańskiego, korzystali ze wszystkich praw przysługujących szlachcie litewskiej.”
W przedwojennej Polsce istniało 17 meczetów. Na Podlasiu powstały meczety i cmentarze. Nazywano je mizarami. Tatarzy w historii II Rzeczypospolitej zapisali piękną kartę. Pokazali wierność i poświęcenie dla ojczyzny. W 1919 roku powołano w Wojsku Polskim pułk tatarski. Nazwa ułan pochodzi od pułkownika Aleksandra Ułana.
Ile osób zadeklarowało narodowość tatarską w 2011 roku? W 2011 roku narodowość polską deklarowało 1916 osób. Ostatni spis wykazał podobną liczbę. Do swojej tatarskości przyznaje się około dwóch tysięcy osób.
Kultura, Tradycje i Religia Tatarów Polskich
Tatarzy w Polsce zatracili znajomość ojczystego języka. Pozostali jednak wierni religii muzułmańskiej. Islam wpłynął na każdy aspekt życia Tatarów. W XVI wieku większość Tatarów przyjęła islam. Wyznają sunnicką wersję islamu. Mają swoje miejsca kultu. Przykładem jest meczet w Bohonikach. W Kruszynianach znajduje się jeden z dwóch meczetów w Polsce.
Obyczaje tatarskie łączą tradycję ze współczesnością. Islam wpływa na obyczaje żywieniowe. Zakazuje spożywania mięsa wieprzowego. Ważnym rytuałem jest Azan. To wezwanie do modlitwy. Pogrzeb to skomplikowana ceremonia. Kończy się poczęstunkiem ze słodkościami. Tatarzy wierzą w życie po śmierci.
„Człowiek nie przestaje istnieć, tylko przenosi się z jednego domu do drugiego.”
Największą imprezą kulturalną jest Sabantuj. To tatarskie święto pługa. Obchodzą je Tatarzy z całego świata. Związek Tatarów RP organizuje lekcje języka tatarskiego. Fundacja Tatarskie Towarzystwo Kulturalne również działa na rzecz kultury. Wspierają zachowanie dziedzictwa. Możemy zachować i celebrować dziedzictwo. Można uczestniczyć w festiwalach kulturowych. Organizowane są wystawy historyczne. Prezentowana jest tradycyjna kuchnia tatarska.
Jakie są tradycyjne zwyczaje Tatarów w Polsce?
Tradycje Tatarów obejmują świętowanie Ramazanu. Organizują też tradycyjne wesela. Zachowują obyczaje związane z narodzinami i pogrzebami. Wierni pozostają zasadom islamu.
Kuchnia Tatarska w Polsce
Kuchnia tatarska jest genialna w prostocie. Charakteryzuje się aromatycznymi przyprawami. Mają one wpływy z Azji Środkowej. Dominują dania mięsne. Używa się baraniny, wołowiny, drobiu. Popularne są produkty mleczne i zboża. Ważną rolę odgrywają wypieki. Tradycyjne dania były pożywne. Były proste w przygotowaniu. Łatwo można je było przenosić.
Wiele gości poleca pierekaczewnik. Ma on status Gwarantowanej Tradycyjnej Specjalności. To ciasto przekładane. Można je zrobić na wiele sposobów. Wałek z drewna lipowego jest potrzebny. Nazywa się go kaczałką. Tatarska Jurta w Kruszynianach serwuje ten rarytas. Została otwarta przez Panią Dżenettę Bogdanowicz. Sprzedają około 500 sztuk pierekaczewnika rocznie.
„Kołdun kiedy akuratny, jak jego językiem do podniebienia przyciśniesz, w sześciu miejscach na raz sok musi puskać” – pisał Melchior Wańkowicz w książce „Tędy i owędy”.
Kołduny to tatarska wersja pierogów. Podbijają świat swoim smakiem. Podaje się je w małych miseczkach. Towarzyszy im filiżanka gorącego rosołu. Inne znane potrawy to manty. To pierogi z mięsem. Popularne są czebureki. Warto spróbować kryszonki. To gulasz z baraniną i kapustą. Tatarska babka ziemniaczana różni się od tradycyjnej. Głównie ze względu na mięso. Chak-chak to uzależniająca przekąska. Nazywana jest darem dla łasuchów. Halwa to słodycz. Robi się ją z masła, mąki i miodu w proporcji 1:1:1. Kaszka ryżowa powinna być szczelnie owinięta. Zapobiega to jej wystudzeniu. Kompot Aszurejny ma 7 lub 9 składników. Najlepiej smakuje po schłodzeniu.
Jakie są przykładowe przepisy na tatarskie dania?
Oto kilka przykładów tradycyjnych tatarskich potraw:
- Kołduny: Zrób ciasto jak na pierogi. Przygotuj farsz z mielonej baraniny lub mieszanki. Dodaj sól, pieprz i cebulę. Można dodać jajko. Formuj kołduny. Gotuj przez około 10 minut.
- Kryszonka: Przygotuj 500 g baraniny i 500 g ziemniaków. Dodaj 2 marchewki i 2 cebule. Można dodać paprykę i czosnek. Piecz w piekarniku. Potrzeba co najmniej 2 godzin.
- Tatarska babka ziemniaczana: Przesmaż 1 kg mielonej wołowiny. Dodaj 500 g cebuli i 3 jaja. Wymieszaj z 5 kg ziemniaków. Dodaj masło. Piecz przez około 2 godziny.
- Pierekaczewnik: Przygotuj ciasto z 1 kg mąki tortowej. Dodaj 5 żółtek i olej. Przygotuj farsz z baraniny i cebuli. Piecz przez około 2 godziny.
- Chak-chak: Przygotuj ciasto z 4 jajek, 350 g mąki i soli. Formuj małe kawałki. Smaż je na głębokim tłuszczu.
Tatarzy we Współczesnej Polsce
Dzisiaj w Polsce mieszka około 4 tysięcy Tatarów. Szacunkowa liczba Tatarów w Polsce to od 1,6 do 1,8 miliona (to liczba Tatarów na świecie, nie w Polsce, trzeba uważać na dane). W Polsce mieszka około 3000 Tatarów. Około 500 zadeklarowało narodowość tatarską. Głównymi województwami są podlaskie, mazowieckie i pomorskie. Najbardziej znaną miejscowością są Kruszyniany. Inne skupiska to Bohoniki, Białystok, Warszawa, Gdańsk. Znajdziemy ich też w Sokółce i Dąbrowie Białostockiej. Mniejsi społeczności mieszkają w Szczecinku i Gorzowie Wielkopolskim.
Tatarzy na Podlasiu doskonale wtopili się w lokalną społeczność. Młodsze pokolenie Tatarów stara się wtopić w nowoczesne życie. Pielęgnują jednak tradycje. Działają organizacje tatarskie w Polsce. Muzułmański Związek Religijny działa od 1925 roku. Związek Tatarów Rzeczypospolitej Polskiej powstał w 1992 roku. Te organizacje zajmują się ochroną dziedzictwa kulturowego. Promują tradycje tatarskie w Polsce. Wspierają również nauczanie języka tatarskiego. Muzułmańska Gmina Wyznaniowa w Białymstoku jest aktywna. Działa też Fundacja Tatarskie Towarzystwo Kulturalne.
Rosnące zainteresowanie Polaków tatarską kulturą jest widoczne. Obiekty agroturystyczne powstają w Bohonikach i Kruszynianach. Rozkwita turystyka związana z tatarską tożsamością. Szlak Tatarski Duży i Mały przyciągają turystów. Można poznać prawdziwy smak orientu. Warto udać się na Podlasie. Odbywają się Festiwale Kultury Tatarskiej. Trwają one ponad 15 lat. Media informują o życiu społeczności. TVP Białystok emituje program Tatarskie Wieści. Wyzwaniem jest globalizacja. Zaciera ona różnice kulturowe. Społeczności tatarskie starają się zachować swoją odrębność.
„Cisza, spokój, mnóstwo grzybów i niesamowita mieszanka etniczna. U nas można pogadać z ciekawymi ludźmi” – Dżenetta Bogdanowicz.
Podsumowanie
Tatarzy w Polsce mają bogatą historię. Stanowią ważną część polskiego krajobrazu kulturowego. Zachowali swoją religię i część tradycji. Ich kuchnia zyskuje popularność. Organizacje tatarskie aktywnie działają. Starają się zachować dziedzictwo. Mimo wyzwań współczesności, tatarska kultura przetrwa. Jest to możliwe dzięki zaangażowaniu społeczności i rosnącemu zainteresowaniu ze strony Polaków.
Zobacz także: