Żółw błotny (Emys orbicularis) to wyjątkowy mieszkaniec polskich wód. Jest jedynym gatunkiem żółwia naturalnie występującym w naszym kraju. Poznaj tego fascynującego gada, jego życie i potrzebę ochrony.
Kim jest żółw błotny?
Żółw błotny należy do rodziny Emydidae. Ta rodzina zauropsydów liczy ponad 50 gatunków. Żółwie błotne to gady z rzędu żółwi (Testudines). W Polsce spotkasz tylko ten jeden gatunek.
To gatunek nizinny. Jego naturalnym środowiskiem jest woda. Samice opuszczają ją tylko, aby złożyć jaja.
Jak wygląda żółw błotny?
Żółw błotny ma charakterystyczny pancerz. Pancerz tworzą przekształcone żebra. Długość karapaksu (górnej części pancerza) różni się u płci.
Samice osiągają 17–19 cm długości. Rzadko przekraczają 20 cm. Samce są nieco mniejsze, mają 14–17 cm.
Waga żółwi także zależy od płci. Samice ważą 0,8–1 kg. Rzadko przekraczają 1,2 kg. Samce są lżejsze, ważą 0,4–0,7 kg. Dorosłe osobniki mogą ważyć do 1,5 kg.
Młode żółwie po wykluciu mają około 2,5 cm. Ich pancerz jest wtedy miękki.
Gdzie żyje żółw błotny?
Żółwie błotne występują w ciepłych i umiarkowanych rejonach. Spotkasz je na półkuli północnej. Ich zasięg obejmuje środkową i południową Europę. Żyją też w zachodniej Azji i północno-zachodniej Afryce.
Dwa gatunki z rodzaju Trachemys występują na półkuli południowej. Rodzina Emydidae obejmuje 12 rodzajów.
Występowanie w Polsce
Żółw błotny jest jedynym rodzimym gatunkiem żółwia w Polsce. Dawniej można go było spotkać na terenie całego kraju. Obecnie jest ekstremalnie rzadki. Występuje wyspowo.
W I połowie XX wieku opisywano 450 stanowisk. Po roku 2000 zlokalizowano tylko 100–150 miejsc. Polska populacja odnotowuje regularny spadek liczebności.
Największe ostoje tego gada znajdziesz na wschodzie Polski. Należą do nich Poleski Park Narodowy i Sobiborski Park Krajobrazowy. Żółwie żyją też w Rezerwacie przyrody Żółwiowe Błota. Spotkasz je w Drawieńskim Parku Narodowym i Kozienickim Parku Krajobrazowym. Występują także w Puszczy Białowieskiej. Populacje zamieszkują Warmię, Mazury, Lubuskie, Kujawy, Pomorze Zachodnie, Wielkopolskę i Dolny Śląsk.
W niektórych krajach, jak Czechy, Dania, Szwajcaria czy Wielka Brytania, gatunek ten został reintrodukowany.
Cykl życia żółwia błotnego
Żółw błotny prowadzi wodno-lądowy tryb życia. Większość czasu spędza w wodzie. Aktywność roczna zaczyna się po zakończeniu snu zimowego. Hibernacja trwa około 5-6 miesięcy. Zwykle od października do marca. Gad zimuje zagrzebany głęboko w mule. Wybiera dno zbiornika wodnego.
Żółwie błotne są drapieżnikami. Każdy gatunek żółwia ma swoją charakterystyczną dietę.
Rozmnażanie
Samice opuszczają wodę, aby złożyć jaja. Składają od 6 do około 16 jaj. Jaja inkubują się około 100-110 dni. Czas inkubacji zależy od temperatury.
Samce osiągają dojrzałość płciową po kilku latach. Samice potrzebują więcej czasu, po kilkunastu latach. Samice osiągają dojrzałość płciową w wieku około 10 lat.
Procent śmiertelności młodych żółwi jest wysoki. Wynosi kilkadziesiąt procent.
Ile żyje żółw błotny?
W środowisku naturalnym żółw błotny żyje kilkadziesiąt lat. Może dożyć nawet 120 lat. Długość życia żółwi słoniowych przekracza 100 lat. Rekordzista Harriet żył przynajmniej 175 lat.
Zagrożenia i ochrona żółwia błotnego
Żółw błotny jest gatunkiem pod ścisłą ochroną. Ochroną objęto go w 1925 roku. Jest bardzo rzadki w Polsce. Wymaga ochrony czynnej.
Gatunek ten ma status EN. Oznacza to, że jest poważnie zagrożony wyginięciem. Wpisano go do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt.
Szacowana liczebność w Polsce to około 1000-1500 osobników. W województwie warmińsko-mazurskim żyje około 350 osobników.
Główne zagrożenia to zanik odpowiednich siedlisk. Dużym problemem jest też nowy wróg – żółw ozdobny. Żółw ozdobny to gatunek inwazyjny. Jest jednym ze 100 najbardziej inwazyjnych zwierząt na świecie. Może być nosicielem chorób groźnych dla rodzimych żółwi.
Ludzie potrzebują kontaktu z naturą. Natura potrzebuje wsparcia ludzi. Żółwie potrzebują aktywnej ochrony.
Działania ochronne
W celu zachowania populacji stosuje się akcje ochronne. Chroni się miejsca złożenia jaj. Prowadzi się sztuczny wylęg żółwi. Młode są podchowywane w specjalnych warunkach. Następnie wypuszcza się je do naturalnego środowiska. Taki sztuczny wylęg prowadzi się w latach z krótkim i zimnym latem. Polskie Towarzystwo Ochrony Ptaków angażuje się w ochronę żółwia błotnego.
Ochrona siedlisk jest kluczowa. Zachowanie populacji żółwia błotnego w Polsce jest celem działań. Stosuje się eko technologie w ochronie. Możliwa jest inkubacja jaj pod kontrolą.
Gatunek jest objęty Dyrektywą siedliskową numer 92/43/EWG.
Jakie są główne zagrożenia dla żółwia błotnego w Polsce?
Główne zagrożenia to utrata siedlisk i konkurencja z inwazyjnym żółwiem ozdobnym.
Czy żółw błotny jest pod ochroną?
Tak, żółw błotny jest pod ścisłą ochroną prawną w Polsce od 1925 roku.
Ciekawostki o żółwiach
Żółwie są jedynymi tak opancerzonymi kręgowcami. Ich pancerz to unikalna struktura. Są żywymi skamieniałościami. Budowa ich ciała nie zmieniła się znacząco od milionów lat. Nauka zajmująca się żółwiami to chelonologia.
Żółwie obecnie żyjące nie posiadają zębów. Oddychają powietrzem atmosferycznym. Używają do tego płuc. Najważniejszym zmysłem u żółwi jest wzrok.
Gatunki wodne potrafią pływać szybko. Osiągają prędkość 30 km/h. Żółwie lądowe są bardzo powolne. Rzadko przekraczają 0,5 km/h.
Największym żyjącym gatunkiem jest żółw skórzasty. Może mieć 220 cm długości. Waży do 700 kg. Najmniejszym jest Chersobius signatus. Ma tylko 10 cm długości.
Żółwie to jedyne gady zdolne do migracji na duże odległości. Od 1500 roku wyginęło 7 gatunków żółwi. Wygineły też 3 podgatunki. Najbardziej zagrożonym gatunkiem jest żółwiak szanghajski.
Gdy żółwie spotkają człowieka, starają się uciec. Chowają się do skorupy, jeśli ucieczka jest niemożliwa.
Żółw błotny z terenów Polski datowany jest na około 10 tysięcy lat. To długi czas obecności gatunku w naszym krajobrazie.
Zachowanie populacji żółwia błotnego zależy od nas. Wymaga to ochrony siedlisk i działań czynnych. Każdy człowiek potrzebuje kontaktu z naturą. Bez niej przestaje być człowiekiem.
Zastanawiasz się, co zrobić? Wspieraj organizacje zajmujące się ochroną przyrody. Edukuj siebie i innych o potrzebie ochrony żółwia błotnego.
Zobacz także: