Poznaj żmiję zygzakowatą, jedynego jadowitego węża w Polsce. Dowiedz się, jak wygląda, gdzie żyje i co zrobić w przypadku spotkania lub ukąszenia.
Co to jest żmija zygzakowata?
Żmija zygzakowata to wąż jadowity. Jest jedynym jadowitym gatunkiem węża w Polsce. Należy do rodziny żmijowatych. Jej naukowa nazwa to Vipera berus. Gatunek ten występuje na rozległym obszarze Europy i Azji.
Żmija zygzakowata podlega w Polsce ochronie. Od 2011 roku objęta jest ochroną ścisłą. Jest to ważny element polskiej fauny. Pomaga kontrolować populacje gryzoni.
Jak wygląda żmija zygzakowata?
Ciało żmii zygzakowatej jest smukłe. Długość ciała wynosi zazwyczaj od 60 do 90 cm. Samice są często dłuższe od samców. Mogą osiągać nawet 80 cm. Samce dorastają do około 70 cm.
Charakterystyczną cechą jest zygzak na grzbiecie. Nazywa się go „wstęgą kainową”. Ten wzór ułatwia kamuflaż. Pełni też funkcję sygnału ostrzegawczego. Głowa żmii jest trójkątna. Wyraźnie odcina się od reszty ciała.
Żmija ma kilka odmian barwnych. Może być szara, brązowa, oliwkowozielona lub czarna. Czarna odmiana nie jest bardziej jadowita. „Czarna nie jest tą najgorszą, „czarną owcą” z rodziny” – jak mówią niektórzy. Ubarwienie stanowi ostrzeżenie dla drapieżników. Sygnalizuje, że wąż jest jadowity. Jej kły nie wystają z dna pyska. Składają się do góry, gdy nie są używane. Pysk żmii może otwierać się pod kątem 180 stopni.
Gdzie występuje żmija zygzakowata?
Żmija zygzakowata występuje w Polsce na całym obszarze. Można ją spotkać na nizinach i w górach. W górach dochodzi do wysokości 2000 m n.p.m. Gatunek ten ma szeroki zasięg występowania. Żyje od północno-zachodniej Francji. Spotkasz ją aż po wschodnią Syberię i Sachalin.
W Polsce ceni sobie specyficzne siedliska. Lubi obrzeża lasów i polany leśne. Często wybiera podmokłe łąki i torfowiska. Występuje też w gęstych zaroślach. W słoneczne dni wyleguje się w promieniach słońca.
Występuje pospolicie w wielu regionach Polski. Należą do nich województwa: podlaskie, pomorskie, świętokrzyskie, małopolskie, podkarpackie, lubelskie, warmińsko-mazurskie. W lubuskim i wielkopolskim występuje sporadycznie.
Tryb życia i zachowanie żmii
Żmije należą do dziennych zwierząt. Zazwyczaj przebywają pod kamieniami. Kryją się też wśród krzewów i korzeni drzew. Są to zwierzęta wolne. Nie poruszają się zwinnie. Ciężko jest im uciekać przed zagrożeniem.
Żmija zygzakowata jest drapieżnikiem. Poluje na małe zwierzęta. Dorosłe osobniki jedzą owady, żaby i jaszczurki. Ich pokarmem są też małe ssaki i pisklęta ptaków. Młode żmije żywią się inaczej. Jedzą owady, ślimaki, dżdżownice. Polują też na młode płazy i gady.
Gatunek ten jest jajożyworodny. Młode wykluwają się wewnątrz organizmu matki. Gody rozpoczynają się wiosną. Zazwyczaj jest to kwiecień lub maj. Samica rodzi młode w sierpniu lub wrześniu. W miocie może być od 5 do 20 młodych. Średnia liczba to 5-15 sztuk. Żmija może żyć nawet do 15-20 lat.
Żmije rzadko kąsają człowieka. Starają się raczej uciec. Jeśli nie będą niepokojone, nie powinny zaatakować. „Dobra wiadomość, jeśli nie będziecie jej niepokoić, to nie powinna ona zaatakować” – mówi jedno ze źródeł.
Żmija zygzakowata a inne polskie węże
Żmija zygzakowata bywa mylona z innymi gadami. Najczęściej z zaskrońcem zwyczajnym. Mylona jest też z gniewoszem plamistym. Czasami ludzie mylą ją z padalcem. Padalec to beznogi jaszczurka, nie wąż. Zaskroniec i gniewosz są niejadowite.
Jak odróżnić żmiję? Zwróć uwagę na kształt głowy. U żmii jest trójkątna. U zaskrońca i gniewosza jest bardziej owalna. Kluczowy jest też zygzak na grzbiecie. Mają go tylko żmije zygzakowate. Zaskroniec ma charakterystyczne żółte plamy za głową. Gniewosz ma plamy wzdłuż ciała. Padalec ma gładkie ciało bez wyraźnych wzorów.
Jad żmii zygzakowatej i ukąszenie
Żmije te są jadowite. Mogą być prawdziwym zagrożeniem dla człowieka. Jad zawiera toksyny. Działają one na układ nerwowy i krwionośny. Żmije mogą gryźć „na sucho”. Oznacza to, że nie wstrzykują jadu. Jad wstrzykiwany jest w około 50% przypadków pogryzienia. Według innych danych, ukąszenia suche stanowią 30-60% przypadków.
Żmije zygzakowate mają szybkie uderzenie. Mogą zaatakować z prędkością ćwierć sekundy. Ukąszenie żmii nie jest zazwyczaj śmiertelne. Szczególnie dla dorosłego, zdrowego człowieka. Może być bardzo groźne dla dzieci i osób starszych. Ryzyko śmiertelności jest bardzo rzadkie dla dorosłych.
Ślad po ukąszeniu żmii wygląda typowo. Widać dwa małe punkty. To ślady po zębach jadowych. Mogą pojawić się objawy. Należą do nich ból i obrzęk. Może wystąpić zaczerwienienie wokół rany. Czasem pojawiają się objawy ogólne. Są to nudności, wymioty czy zawroty głowy.
Co zrobić w przypadku ukąszenia?
W przypadku ukąszenia przez żmiję nie panikuj. Zachowaj spokój. Należy powiadomić służby ratownicze. Zadzwoń pod numer alarmowy. Zaleca się skonsultowanie się z lekarzem. W przypadku objawów udaj się do szpitala.
W szpitalu może zostać podana antytoksyna. „W razie potrzeby podejmują decyzję o podaniu tlenu lub wykonują inne działania medyczne” – czytamy w jednym ze źródeł. Zawsze zasięgnij pomocy medycznej. Nawet przy potwierdzonym ukąszeniu bez objawów.
- Zachowaj spokój.
- Zadzwoń po pomoc medyczną.
- Udaj się do szpitala.
Jak unikać spotkań z żmiją?
Należy uważać na żmije zygzakowate. Szczególnie podczas poruszania się po łąkach. Ostrożność jest ważna w miejscach zarośniętych. Zachowaj ostrożność podczas spacerów w miejscach występowania żmii. Warto wcześniej doczytać i pooglądać zdjęcia żmij. Pomoże to w ich rozpoznaniu.
Podczas wypraw do lasu zaopatrz się w wysokie buty. Unikaj chodzenia po wysokiej trawie. Uważaj na żmije w biotopach. Regularnie koś trawniki. Dbaj o otwarte przestrzenie na terenach prywatnych. To pomoże uniknąć żmij w pobliżu domu.
- Nosić wysokie, mocne buty.
- Unikać chodzenia po wysokiej trawie i gęstych zaroślach.
- Uważać w typowych siedliskach żmij (łąki, lasy, torfowiska).
- Zachować porządek wokół domu.
Ochrona żmii zygzakowatej
Żmija zygzakowata jest objęta w Polsce ochroną gatunkową. Od 2011 roku jest to ochrona ścisła. Ochrona gatunkowa ma na celu zachowanie populacji. Ważna jest ochrona jej naturalnych siedlisk. Tworzenie rezerwatów przyrody pomaga w tym. Edukacja społeczeństwa jest kluczowa. Pomaga zrozumieć znaczenie żmii. „Każdy człowiek potrzebuje kontaktu z naturą, bez niej przestaje być człowiekiem” – przypomina cytat.
Żmija pełni ważną rolę w ekosystemie. Reguluje populację gryzoni. Kontroluje też populacje małych owadów. Jest drapieżnikiem szczytowym w swojej niszy. Jej obecność świadczy o zdrowiu środowiska. Jest to gatunek gadów będący ozdobą polskiej fauny.
Ciekawostki o żmii zygzakowatej
- Żmije mogą wydłużać kły. Mogą też gryźć na sucho.
- Cechą charakterystyczną jest zygzak. Mają też trójkątną głowę.
- Żmije należą do dziennych zwierząt.
- Są to zwierzęta wolne. Nie uciekają zwinnie.
- Ich kły składają się na górze pyska.
- Pysk żmii otwiera się pod kątem 180 stopni.
- Żmije zygzakowate mają szybkie uderzenie. Atakują w ćwierć sekundy.
- Żmije mogą być dla nas zagrożeniem. Zależy to od naszego zachowania.
- Ciemny zygzak na grzbiecie to „wstęga kainowa”.
Czy żmija zygzakowata jest jedynym jadowitym wężem w Polsce?
Tak, żmija zygzakowata (Vipera berus) to jedyny jadowity wąż występujący naturalnie w Polsce.
Jak rozpoznać żmiję zygzakowatą?
Charakterystyczną cechą jest ciemny zygzak na grzbiecie (wstęga kainowa) oraz trójkątna głowa wyraźnie oddzielona od reszty ciała. Występuje w różnych kolorach, np. szarym, brązowym, czarnym.
Gdzie w Polsce można spotkać żmiję zygzakowatą?
Występuje na terenie całego kraju, zarówno na nizinach, jak i w górach do 2000 m n.p.m. Preferuje obrzeża lasów, podmokłe łąki, polany i torfowiska.
Czy ukąszenie żmii zygzakowatej jest śmiertelne dla człowieka?
Ukąszenie rzadko jest śmiertelne dla dorosłego, zdrowego człowieka. Może być jednak groźne dla dzieci, osób starszych oraz osób z chorobami układu krążenia lub alergiami. Zawsze wymaga konsultacji medycznej.
Co zrobić po ukąszeniu przez żmiję?
Należy zachować spokój i natychmiast wezwać pomoc medyczną (np. dzwoniąc pod 112). Poszkodowany powinien ograniczyć ruch. W miarę możliwości należy udać się do szpitala w celu obserwacji i ewentualnego podania antytoksyny.
Czy żmija zygzakowata jest pod ochroną w Polsce?
Tak, żmija zygzakowata jest objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową od 2011 roku.
Zobacz także: