Ziemniaki to jedne z najpopularniejszych warzyw na świecie. Od lat królują na polskich stołach. Poznaj ich fascynującą historię, bogate wartości odżywcze i zaskakujące ciekawostki. Dowiedz się, dlaczego warto włączyć je do swojej diety.
Historia ziemniaka – od Andów po polskie stoły
Ziemniak ma długą i ciekawą historię. Jego korzenie sięgają Ameryki Południowej. Przeszedł długą drogę, zanim stał się podstawą diety w Europie i Polsce.
Pochodzenie i pierwsze uprawy
Ziemniak to roślina z rodziny bulwiastych. Należy do rodziny psiankowatych (Solanum tuberosum L.). Ojczyzną ziemniaka jest Ameryka Południowa. Pierwsze uprawy pojawiły się ponad 8000 lat temu. Inkowie uprawiali ziemniaki w Andach. Ślady upraw sięgają 4 do 6 tysięcy lat p.n.e.
Jak ziemniaki trafiły do Europy?
Ziemniaki dotarły do Europy w XVI wieku. Sprowadzono je po wyprawach Kolumba. W 1554 roku bulwy trafiły do Sewilli. W 1565 roku John Hawkins przywiózł je do Irlandii. Wielu ludzi bało się jeść ziemniaki. Uważano je za rośliny trujące. W 1700 roku uprawy zaczęły się rozpowszechniać. Działo się to w austriackich Niderlandach. W 1769 roku we Francji panował głód. Antoine Augustin Parmentier promował wtedy uprawę ziemniaków. Król Prus Fryderyk II Wielki nakazał ich uprawę. W latach 1844-1851 miała miejsce zaraza ziemniaczana. Rozprzestrzeniła się w Europie. W Irlandii spowodowała Wielki Głód.
Sir Francisowi Drake’owi, który rozpowszeędził ziemniaki w Europie. Miliony rolników całego świata błogosławią jego nieśmiertelną pamięć. To ulga dla biedaków, bezcenny dar Boży, łagodzący okrutną nędzę.
Ziemniak w Polsce – król stołów
W Polsce ziemniaki pojawiły się w XVII wieku. Prawdopodobnie sprowadził je król Jan III Sobieski. Przywiózł bulwy jako prezent dla królowej Marysieńki (1683). Początkowo Polacy brzydzili się kartoflami. Mieli je za szkodliwe zdrowiu. Aptekarze wrocławscy odkryli lecznicze właściwości ziemniaka (1569). Ziemniak stał się podstawą diety w XIX wieku. W latach 60. i 70. XX wieku Polskę nazywano „potato land”. Powierzchnia uprawy w latach świetności wynosiła 3 mln ha. W 2014 roku było to 0,3 mln ha. Obecnie powierzchnia uprawy w Polsce wynosi około 400 tys. ha. Zbiory sięgają około 8 mln ton. Przeciętny Polak zjada około 32 kg ziemniaków rocznie. Inne dane mówią o 100 kg rocznie. W województwie zachodniopomorskim jest pomnik ziemniaka. Znajduje się w miejscowości Biesiekierz.
Nie ma Polski bez ziemniaka.
Ziemniak jest „przysmakiem królów i nędzarzy”.
Ziemniak staje się niemodną rośliną. Młodsze pokolenia o nim zapominają.
Ciekawostki historyczne i rekordy
Wielu ludzi nie zna zaskakujących faktów o ziemniakach. Rekordowy ziemniak ważył 11 kg. Został wyhodowany w Wielkiej Brytanii w 2011 roku. Pierwszą reklamowaną zabawką w telewizji był „Pan Ziemniak”. Stało się to w 1952 roku. Brytyjczyk Thomas Halford miał problemy z prawem przez ziemniaki. W 1790 roku skazano go na 2 tysiące batów. Ukradł wtedy 1,5 kg ziemniaków. Kevin Abosha sprzedał zdjęcie ziemniaka. Fotografia na czarnym tle kosztowała 1 milion dolarów. Ciasteczko Wy Potwór ma obsesję na punkcie ziemniaków yam. Taka postać występuje w nigeryjskiej wersji „Ulicy Sezamkowej”.
Wartości odżywcze ziemniaków – co kryje bulwa?
Ziemniaki to bogate źródło witamin i składników odżywczych. Zawierają cenne substancje dla prawidłowej pracy organizmu. Nie warto słuchać opinii o ich niskiej wartości.
Makroskładniki i kaloryczność
Ziemniaki składają się głównie z wody. Około 80% to woda. 20% stanowią substancje stałe. Gotowane ziemniaki mają mało kalorii. 100 g zawiera tylko 73-77 kcal. Kaloryczność zależy od odmiany. Ziemniaki są dużo mniej kaloryczne niż warzywa strączkowe. Mają też mniej kalorii niż czosnek. Wysokokaloryczne są dodatki do ziemniaków. Polacy często podają je z tłuszczem. 100 g ziemniaków zawiera:
| Składnik | Ilość (na 100 g) |
|---|---|
| Kaloryczność (gotowane) | 73-77 kcal |
| Białko | 1,71 g |
| Węglowodany | 20,01 g |
| Tłuszcz | 0,10 g |
Witaminy i minerały
Ziemniaki są ważnym źródłem witamin i minerałów. Zawierają potas. Potas jest ważny dla zdrowia. Znajdziemy w nich witaminy A, C oraz z grupy B. W młodym ziemniaku jest dużo witaminy C. 100 g młodego ziemniaka ma 16 mg witaminy C. Dzienne zapotrzebowanie na tę witaminę wynosi 60 mg. 200 gramów gotowanych ziemniaków pokrywa to zapotrzebowanie.
- Potas: 443 mg na 100 g
- Witamina C: 16 mg na 100 g (w młodych ziemniakach)
- Witaminy z grupy B
- Witamina A
Błonnik w ziemniakach
Ziemniaki zawierają błonnik pokarmowy. W 100 g ziemniaków jest około 1,8-2,1 g błonnika. Skórka ziemniaka zawiera dużą ilość błonnika. Błonnik wspomaga trawienie. Przyspiesza pasaż treści pokarmowej. Jest pożywką dla dobrych bakterii w jelitach. Bataty zawierają nieco więcej błonnika. W 100 g batatów jest 3 g błonnika.
Błonnik wspomaga trawienie, przyspiesza pasaż treści pokarmowej przez jelita oraz jest pożywką dla dobrych bakterii w jelitach.
Zdrowotne właściwości ziemniaków – więcej niż dodatek do obiadu
Ziemniaki to nie tylko smaczny dodatek. Mają wiele właściwości zdrowotnych. Mogą wspierać nasz organizm.
Wpływ na układ pokarmowy i równowagę kwasowo-zasadową
Ziemniaki mają działanie zasadotwórcze. Wspierają równowagę kwasowo-zasadową organizmu. Ugotowane ziemniaki są łatwostrawne. Mogą pomóc w trawieniu. Poprawiają perystaltykę jelit. Spożycie ziemniaków jest korzystne dla osób z delikatnym układem pokarmowym. Ugotowane ziemniaki mogą łagodzić objawy zgagi.
Dzięki swoim właściwościom, ziemniaki mogą być sprzymierzeńcem w walce ze zgagą.
Ziemniaki a zdrowie serca
Ziemniaki mają pozytywny wpływ na układ krążenia. Są korzystne dla zdrowia serca. Zawarty w nich potas pomaga regulować ciśnienie krwi.
Ziemniaki w diecie odchudzającej – fakty i mity
Często słyszymy, że ziemniaki tuczą. To popularny mit. Ziemniaki same w sobie mają umiarkowaną ilość kalorii. Gotowane ziemniaki mają niską kaloryczność. Tuczące są za to dodatki. Polacy jedzą ziemniaki z masłem, sosem czy skwarkami. Ziemniaki mają wysoki indeks sytości (323%). Oznacza to, że dają uczucie sytości na długo. Indeks glikemiczny gotowanych ziemniaków wynosi 70. Gotowane w mundurkach mają IG 65. Spożycie 150 g gotowanych ziemniaków dziennie może nieznacznie zwiększyć ryzyko cukrzycy typu 2 (około 9%). Ziemniaki mogą być niskokalorycznym składnikiem diety. Ważne jest odpowiednie przygotowanie. Gotowane lub pieczone są najlepsze. Unikaj smażenia i tłustych dodatków.
Nie warto słuchać opinii osób, które uważają ziemniaki za wysokokaloryczne i tuczące.
Wysokokaloryczne są za to dodatki, z którymi zgodnie z polską tradycją je podajemy.
Włączenie ziemniaków do diety może wspierać terapię wrzodów. Mogą być pomocne przy nadciśnieniu i artretyzmie. Są korzystne w okresie rekonwalescencji.
Odmiany i zastosowanie ziemniaków w kuchni
Na świecie uprawia się ponad 5 tysięcy odmian ziemniaków. W Polsce występuje ponad 100 różnych odmian. Każdy gatunek ma inne zastosowanie. Ziemniaki można gotować, piec, smażyć. Używa się ich do robienia puree, frytek czy placków. Istnieje ponad 500 sposobów przygotowania ziemniaka.
Typy kulinarne ziemniaków
Ziemniaki dzieli się na typy kulinarne. Określają one ich najlepsze zastosowanie:
| Typ | Opis | Przykładowe odmiany |
|---|---|---|
| A | Odmiany sałatkowe, po ugotowaniu nie rozpadają się. | Vineta, Agata |
| B | Wszechstronne, które można gotować, piec, smażyć. | Irga, Irys |
| C | Mączyste, polecane do pieczenia i placków. | Lord |
| D | Bardzo mączyste, o suchej konsystencji. |
Popularne odmiany w Polsce
W Polsce uprawia się wiele odmian. Do popularnych należą: Irga, Vineta, Agata, Irys, Lord.
Jak najlepiej przygotować ziemniaki, by zachować wartości?
Aby zachować walory odżywcze ziemniaków, gotuj je odpowiednio. Gotowanie na parze straci najmniej witaminy C. Ziemniaki należy cienko obierać. Można też gotować je w mundurkach. Warto gotować je w skórce, na parze, piec lub dusić. Unikaj smażenia. Zachowaj wodę z gotowania. Możesz użyć jej do przygotowania zupy. Gotowane ziemniaki spożywaj bez dodatku tłuszczu.
Warto gotować je w skórce, na parze, piec lub dusić.
Pomysły na dania z ziemniakami
Ziemniaki dają mnóstwo możliwości w kuchni. Można z nich zrobić zupę krem. Popularne są placki ziemniaczane. Świetnie smakują pieczone kartofelki. Można przygotować Tortilla de patatas. Ziemniaki nadziewa się kurczakiem i serem. Robi się z nich Gratin dauphinoise. Popularna jest rolada kartoflana. Ziemniaki są składnikiem brownies i gofrów. Przygotowuje się też oponki ziemniaczane.
- Pizza na kartoflanym spodzie
- Placki ziemniaczane
- Kartofelki z ubijaną fetą
- Tortilla de patatas
- Kartofle nadziewane kurczakiem i serem
- Gratin dauphinoise z jajkiem poche i łososiem
- Rolada kartoflana z serkiem, łososiem i szpinakiem
- Brownie z ziemniaka
- Gofry kartoflane z liofilizowanymi owocami i skyrem
- Oponki ziemniaczane
- Zupa krem ziemniaczano-cebulowa
- Gniecione pieczone ziemniaki
Ciekawostki o ziemniakach, które zaskakują
Ziemniaki kryją wiele niespodzianek. Nie wszystkie fakty o nich są powszechnie znane.
Ziemniaki w kosmosie
Ziemniaki były pierwszymi warzywami uprawianymi w kosmosie. NASA wysłała nasiona ziemniaków na pokład stacji kosmicznej. Stało się to w 1995 roku. NASA bada możliwość wykorzystania ziemniaków. Mają być źródłem pożywienia dla przyszłych misji na Marsa. Eksperymenty wykazały, że ziemniaki mogą przetrwać w warunkach symulujących Marsa.
Ziemniaki mogą odegrać kluczową rolę w przyszłych podróżach kosmicznych.
Wykres przedstawiający lata przełomowych wydarzeń w historii ziemniaków (np. Pierwsze uprawy, Przybycie do Europy, Przybycie do Polski, Uprawa w kosmosie).
Nietypowe fakty i rekordy
Nie czując zapachu, jabłko, ziemniak i cebula smakują tak samo. Frytki zostały wynalezione przez przypadek. Stało się to w 1853 roku w USA. Sok z ziemniaków bywa stosowany w medycynie. Pomaga łagodzić podrażnienia skóry. Ziemniaki zapobiegają rakowi żołądka (według niektórych źródeł). Ziemniaki są całkowicie bezglutenowe.
Jak mówi historia z restauracji Lake House w Cary Moon (USA) z 1853 roku, szef kuchni chcąc dopiec jednemu z klientów, usmażył ziemniaki w bardzo cieniutkie paseczki.
Ziemniaki na świecie i w kulturze
Ziemniak to jedno z najważniejszych warzyw na świecie. Jest jednym z czterech gatunków roślin uprawnych. Decydują one o wyżywieniu ludności świata. Ziemniaki są jednym z najczęściej spożywanych warzyw na świecie. ONZ ogłosiło rok 2008 ‘rokiem ziemniaka’. Dzień Kartofla obchodzimy 21 października. Ziemniaki, które kupujemy, wciąż 'żyją’. Są w stanie uśpienia. Słodkie ziemniaki (bataty) to inne rośliny. Należą do rodziny powojowatych. Coraz więcej osób sięga po bataty. Są alternatywą dla zwykłych ziemniaków.
Nietypowe zastosowania
Ziemniaki mają wiele zastosowań poza kuchnią. Mogą służyć jako naturalny klej. Używa się ich do usuwania plam. Mogą być źródłem prądu. Stosuje się je jako naturalny kosmetyk.
Sadzenie i przechowywanie ziemniaków
Ziemniaki wymagają odpowiednich warunków do wzrostu i przechowywania. Warto znać podstawowe zasady.
Optymalny czas na sadzenie ziemniaków
Ziemniaki najlepiej rosną w umiarkowanym klimacie. Optymalny czas na sadzenie zależy od regionu. Ważne jest, aby minęło ryzyko przymrozków.
Jak przechowywać ziemniaki?
Ziemniaki najlepiej przechowywać w chłodnym miejscu. Powinno być też ciemne. Przechowywanie w świetle powoduje zielenienie ziemniaków. Jest to wynik gromadzenia się solaniny. Solanina jest szkodliwa. Zielone ziemniaki nie nadają się do jedzenia.
Zielenienie ziemniaków jest wynikiem gromadzenia się solaniny pod wpływem światła.
Zobacz także: