Układ pokarmowy to skomplikowany i niezwykle ważny system. Odpowiada za trawienie i wchłanianie składników odżywczych. Bez niego życie nie byłoby możliwe. Poznaj jego budowę, kluczowe funkcje i zaskakujące fakty.
Budowa układu pokarmowego człowieka
W układzie pokarmowym człowieka wyróżniamy dwie główne części. Pierwsza to przewód pokarmowy. Druga to gruczoły trawienne. Te elementy współpracują ze sobą ściśle. Zapewniają prawidłowe przetwarzanie pokarmu. Układ trawienny u zdrowego człowieka działa jak sprawna maszyna.
Przewód pokarmowy – droga pokarmu
Przewód pokarmowy to długa cewa. Zaczyna się w jamie ustnej. Kończy na odbytnicy. Ma długość około 7,5 do 9 metrów u dorosłego człowieka. Składa się z kilku głównych odcinków. Są to: jama ustna, gardło i przełyk. Dalej jest żołądek. Następnie jelito cienkie i jelito grube.
Ściany przewodu pokarmowego mają cztery podstawowe warstwy. Są to błona śluzowa, błona podśluzowa, błona mięśniowa i otrzewna. Każda warstwa pełni specyficzną rolę. Błona mięśniowa odpowiada za ruchy perystaltyczne. Te skurcze przesuwają pokarm w dół. Zastanawiasz się, jak to działa? Ruchy perystaltyczne umożliwiają przełykanie nawet w pozycji do góry nogami.
Narządy przewodu pokarmowego
Jama ustna to początek drogi. Tu pokarm jest rozdrabniany i mieszany ze śliną. Język pomaga w formowaniu kęsa. Język ma około 10 000 kubków smakowych. Pozwalają one rozróżniać smaki: słodki, kwaśny, gorzki, słony i umami.
Człowiek jest wszystkożerny. Dlatego ma zróżnicowane uzębienie. Dorosły człowiek ma 32 zęby stałe. Dziecko ma 20 zębów mlecznych. Ostatnie stałe zęby trzonowe, zwane zębami mądrości, wyrastają po 17 roku życia.
Gardło i przełyk transportują pokarm dalej. Przełyk ma długość około 23-25 centymetrów. Pokarm stały przechodzi przez przełyk w około 6 sekund. Pokarm płynny potrzebuje tylko 1 sekundy.
Żołądek to mięśniowy worek. Ma kształt litery J. Znajduje się między przełykiem a jelitem cienkim. Położony jest w jamie brzusznej. Leży pod przeponą. Jego długość wynosi około 25–30 cm. Pojemność żołądka dorosłej osoby to zwykle 1 do 3 litrów. Może pomieścić nawet 4 litry miazgi pokarmowej.
Jelito cienkie jest najdłuższą częścią przewodu pokarmowego. Ma długość od 5 do 7 metrów. Dzieli się na dwunastnicę, jelito czcze i kręte. Tu zachodzi większość trawienia i wchłaniania. Ścianki jelita cienkiego są pokryte drobnymi kosmkami. Kosmki jelitowe zwiększają powierzchnię wchłaniania. Ta powierzchnia może osiągnąć do 200-250 metrów kwadratowych. To powierzchnia większa niż kort tenisowy. W jelicie cienkim pokarm spędza około 3 godziny.
Jelito grube jest krótsze od cienkiego. Ma długość około 1,3 do 1,5 metra. Dzieli się na jelito ślepe, okrężnicę i odbytnicę. W jelicie grubym zachodzi wchłanianie wody. Formuje się tu kał. Wyrostek robaczkowy to mały uchyłek. Jest częścią jelita ślepego. Ma długość około 10 cm.
Gruczoły trawienne
Gruczoły trawienne wspomagają proces trawienia. Należą do nich ślinianki, wątroba i trzustka. Wątroba jest największym gruczołem w ludzkim ciele. U mężczyzn waży 1500-1700 g. U kobiet waga wynosi 1300-1500 g.
Ślinianki produkują ślinę. Każdy człowiek wytwarza około 1,5 litra śliny na dobę. Ślina zawiera enzymy. Rozpoczynają one trawienie węglowodanów. Opiorfina w ślinie ma działanie znieczulające. Jest silniejsza niż morfina.
Żołądek sam też jest gruczołem. Jego ściany produkują kwas solny i enzymy trawienne. Żołądek wytwarza do 2 litrów kwasu solnego dziennie. Kwas solny jest bardzo żrący. Pomaga trawić białka i zabija bakterie.
Trzustka i wątroba wydzielają soki trawienne do jelita cienkiego. Jelita wydzielają około 7-8 litrów soków trawiennych dziennie. Soki te zawierają enzymy. Rozkładają one białka, tłuszcze i węglowodany.
Funkcje układu pokarmowego
Główną funkcją układu pokarmowego jest przetwarzanie pożywienia. Obejmuje to pobieranie pokarmu. Następnie jego trawienie. Kolejnym etapem jest wchłanianie składników odżywczych. Na końcu następuje wydalanie niestrawionych resztek.
Trawienie to złożony proces. Zaczyna się w jamie ustnej. Kończy w jelicie cienkim i grubym. Cały proces trawienia i wchłaniania trwa kilkanaście godzin. Czas przechodzenia treści przez żołądek to około 2-3 godziny. Obfity lub tłusty posiłek może zalegać w żołądku nawet 16 godzin. Pojedyncze danie może być trawione od dwóch do czterech dni.
Wchłanianie zachodzi głównie w jelicie cienkim. Składniki odżywcze przenikają przez ścianę jelita do krwi i limfy. Jelita „czytają” składniki odżywcze z jedzenia. W jelicie grubym wchłaniana jest woda. Formuje się kał.
Ciekawostki o układzie pokarmowym
Układ pokarmowy kryje wiele tajemnic. Jego długość, funkcje i mieszkańcy potrafią zaskoczyć. Oto kilka fascynujących faktów.
- Układ pokarmowy to bardzo długa droga. Ma około 9 metrów długości od ust do odbytu.
- Jelita cienkie i grube mają łączną długość około 8-8,5 metra. Jelito cienkie jest najdłuższe.
- Powierzchnia wchłaniania jelit jest ogromna. Dzięki kosmków wynosi ponad 200 metrów kwadratowych. To obszar porównywalny do boiska do koszykówki.
- W jelitach mieszka ogromna liczba bakterii. Tworzą one mikrobiom jelitowy. Ich masa wynosi około 2 kg. Liczba komórek bakteryjnych sięga 100 bilionów.
- Mikrobiom jelitowy jest bardzo ważny. Syntetyzuje witaminy. Wspomaga układ odpornościowy. Uczestniczy w procesach fermentacyjnych. Różnorodność mikrobiomu jest kluczowa dla zdrowia.
- Burczenie w brzuchu to dźwięki. Są generowane przez jelito cienkie. Powstają podczas kurczenia się ścian żołądka i jelit.
- Układ pokarmowy ma własny układ nerwowy. Działa niezależnie od mózgu. Mózg i układ pokarmowy są jednak ze sobą powiązane. Ta oś jelitowo-mózgowa wpływa na nasze samopoczucie.
- Przełyk jest tak silny, że możesz przełykać jedzenie stojąc na rękach.
- Kwas solny w żołądku jest niezwykle mocny. Jest jedną z najbardziej żrących substancji występujących naturalnie.
- Układ pokarmowy pracuje bez przerwy. Działa nawet podczas snu.
Zastanawiasz się, czy zwierzęta mają podobne układy? Pojemność żołądka dorosłej krowy to 200 litrów. Żołądek słonia może pomieścić nawet 200 litrów. Żołądek wielorybów mieści ponad 2 tony pokarmu. To pokazuje różnorodność w świecie natury.
Zdrowie układu pokarmowego i najczęstsze problemy
Zdrowy układ pokarmowy to podstawa dobrego samopoczucia. Wiele problemów zdrowotnych zaczyna się w jelitach. Zdrowe jelita odpowiadają nawet za 80% dobrego samopoczucia.
Objawy chorób żołądka mogą być różne. Należą do nich ból w górnej części brzucha. Częste są nudności i wymioty. Pojawia się uczucie pełności. Zgaga może dotyczyć każdego. Choroba refluksowa przełyku jest częstym problemem.
Problemy z jelitami można często usłyszeć. Bulgotanie i przelewanie w jelitach powinno niepokoić. Nagminne przelewanie to sygnał. Warto wtedy iść do gastroenterologa. Nietypowe sygnały problemów z jelitami to gorączka, kłopoty ze snem, ból głowy, potliwość, ból pleców, zmiany skórne. Mogą wystąpić zaburzenia wątroby i dróg żółciowych. Czasem pojawiają się zaburzenia pracy nerek, zapalenie stawów, lęki, depresja. Organizm ludzki jest nieprzewidywalny. Znajomość nietypowych sygnałów pomaga rozpoznać problem.
Najczęstsze choroby jelit to zespół jelita drażliwego (IBS). Występuje choroba Leśniowskiego-Crohna. Inna to wrzodziejące zapalenie jelita grubego (Colitis ulcerosa). Częsta jest też celiakia. Pasożyty układu pokarmowego to tasiemce i obleńce. Należą do nich glista ludzka i owsiki. Nieszczelne jelita to stan. W przewodzie pokarmowym tworzą się mikroskopijne dziury.
Diagnostyka chorób układu pokarmowego obejmuje różne badania. Lekarz może zalecić USG jamy brzusznej. Stosuje się TK jamy brzusznej. Ważne badania to kolonoskopia i gastroskopia. Badanie krwi utajonej w kale pomaga wykryć krwawienia. Próby wątrobowe oceniają pracę wątroby.
Jak dbać o układ pokarmowy?
Dbaj o swój układ pokarmowy. Wiele zależy od codziennych nawyków. Zbilansowana dieta jest kluczowa. Powinna być bogata w błonnik. Błonnik pomaga w utrzymaniu zdrowia jelit. Jedz mniejsze porcje. Spożywaj posiłki regularnie. Unikaj produktów tłustych, smażonych, panierowanych.
Ważna jest higiena. Dokładnie myj spożywane produkty. Często myj ręce. Odpowiednia obróbka termiczna mięsa i ryb zapobiega infekcjom. Pamiętaj, by jeść zdrowo. To ważne dla Twojego brzuszka.
Aktywność fizyczna wspiera trawienie. Bądź aktywny fizycznie. Unikaj leżenia zaraz po posiłku. Zadbaj o spokojną atmosferę podczas jedzenia.
Stres negatywnie wpływa na układ pokarmowy. Ważne jest, aby radzić sobie ze stresem. Stosuj techniki relaksacyjne. Unikaj używek, takich jak papierosy i alkohol.
Mikrobiom jelitowy wymaga wsparcia. Stosowanie preparatów probiotycznych pomaga odbudować florę bakteryjną. Probiotyki i prebiotyki wspierają zdrowie jelit. Zwiększ zawartość probiotyków. Możesz suplementować lub jeść produkty fermentowane. Jedz warzywa z prebiotykami. Należą do nich karczochy, czosnek, cebula, pory.
Regularne badania profilaktyczne są ważne. Pomagają wczesnie wykryć problemy. Warto skonsultować niepokojące objawy z lekarzem. Warto badać się w kolejności: lekarz POZ, lekarz gastrolog.
Pytania i odpowiedzi o układzie pokarmowym
W którym miejscu znajdują się jelita u ludzi?
Jelita położone są w jamie brzusznej. Znajdują się między żołądkiem a odbytem.
Dlaczego powierzchnia jelit u człowieka jest aż tak wielka, ponad 200 m²?
Powierzchnia jelit jest bardzo duża. Dzieje się tak, ponieważ ścianki jelit pokryte są drobnymi kosmkami jelitowymi. Kosmki wielokrotnie zwiększają powierzchnię wchłaniania.
Jakie są funkcje jelit?
Jelita mają wiele funkcji. Obejmują trawienie i wchłanianie składników odżywczych. Utrzymują równowagę elektrolitową. Produkują hormony. Wpływają na układ odpornościowy. Utrzymują równowagę bakteryjną.
Jakie są najczęstsze choroby jelit?
Najczęstsze choroby jelit to choroba Crohna. Występuje wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Częsty jest zespół jelita drażliwego. Należy też celiakia.
Jakie są objawy chorób jelit?
Objawy chorób jelit są różnorodne. Mogą obejmować bóle brzucha. Częste są wzdęcia i biegunki. Pojawiają się zaparcia, nudności, wymioty. Może wystąpić utrata masy ciała. Czasem pojawia się niedokrwistość.
Jakie są sposoby na utrzymanie jelit w dobrym stanie?
Zdrowa dieta jest bardzo ważna. Regularna aktywność fizyczna pomaga. Unikaj stresu. Regularne wizyty u lekarza są zalecane. Stosowanie probiotyków wspiera florę bakteryjną.
Zobacz także: