Milicja Obywatelska stanowiła formację policyjną w Polsce Ludowej. Istniała w latach 1944–1990. Była kluczowym organem bezpieczeństwa publicznego.
Geneza i Historia Milicji Obywatelskiej
Milicja Obywatelska powstała dekretem PKWN z 7 października 1944 roku. Została utworzona po formalnym rozwiązaniu Policji Państwowej 15 sierpnia 1944 roku. Była to najdłużej działająca służba policyjna w Polsce. Podlegała kierownikowi resortu Bezpieczeństwa Publicznego.
Pierwsze unormowanie prawne dotyczące funkcjonariuszy MO pojawiło się 28 grudnia 1944 roku. Sytuacja MO zmieniła się w 1954 roku. Rozwiązano wtedy Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego. Milicja Obywatelska podlegała później Ministerstwu Spraw Wewnętrznych.
Pierwszym komendantem Milicji Obywatelskiej był generał Franciszek Jóźwiak. Pełnił tę funkcję w latach 1944–1949. MO została rozwiązana 10 maja 1990 roku. Jej miejsce zajęła nowa formacja – Policja.
Pytanie: Kiedy powstała Milicja Obywatelska?
Milicja Obywatelska została utworzona 7 października 1944 roku dekretem PKWN.
Pytanie: Jak długo istniała Milicja Obywatelska?
Milicja Obywatelska istniała w latach 1944–1990. Funkcjonowała przez 46 lat.
Struktura Organizacyjna MO
Zgodnie z dekretem z 7 października 1944 roku, struktura MO dostosowano do podziału administracyjnego. Naczelnym urzędem formacji była Komenda Główna MO. Komendy wojewódzkie MO powielały strukturę Komendy Głównej.
Komendy terenowe MO obejmowały różne jednostki. Były to komendy wojewódzkie, powiatowe i miejskie. Należały do nich także komisariaty i posterunki. W 1983 roku komendy zastąpiono urzędami spraw wewnętrznych.
Liczebność Milicji Obywatelskiej w 1945 roku wynosiła 62 tysiące funkcjonariuszy. Później liczba ta wzrosła. Liczba funkcjonariuszy wynosiła około 80 000. Struktura terytorialna zmieniała się wraz z podziałem administracyjnym Polski. Do 1950 roku Polska miała 16 województw. W latach 1950-1975 było 17 województw i pięć miast na prawach województwa. Od 1975 roku w PRL wyróżniano 49 województw.
W Gdańsku zorganizowano pierwsze Komisariaty MO do 4 kwietnia 1945 roku. Najważniejsza jednostka MO w Gdańsku to Komenda Wojewódzka. Znajdowała się przy ulicy Nowy Świat 27. Pierwsza siedziba Komendy Miejskiej MO w Gdyni mieściła się przy ulicy Portowej 15.
| Rok | Stan etatowy (KG MO) | Jednostki terenowe | Razem | Stan zatrudnionych |
|---|---|---|---|---|
| 1945 | 1425 | 63014 | 64439 | 56203 |
| 1946 | 1492 | 64964 | 66456 | 56258 |
| 1947 | 1471 | 46978 | 48449 | 50660 |
| 1948 | null | null | 48256 | 43669 |
| 1949 | 1019 | 43651 | 44670 | 37701 |
Źródło danych to P. Majer, Milicja Obywatelska 1945-1957. Geneza, organizacja, działalność, miejsce w aparacie władzy, Olsztyn 2004, s. 123.
Rola i Działalność Milicji Obywatelskiej
Głównym celem Milicji Obywatelskiej było zapewnienie bezpieczeństwa publicznego. Formacja ta walczyła także z przestępczością. Milicja Obywatelska była jednak częścią aparatu represji w Polsce. Wspomagała Służbę Bezpieczeństwa w zwalczaniu opozycji w latach 80. Brała udział w tłumieniu protestów społecznych, na przykład w grudniu 1970 roku na Wybrzeżu.
Funkcjonariusz MO musiał spełniać określone kryteria. Ustawa z 16 grudnia 1972 roku określała cechy pożądane u funkcjonariuszy. Powinien być na odpowiednim poziomie polityczno-moralnym. Funkcjonariusza miało cechować pełne oddanie Partii i Władzy Ludowej. Oczekiwano ofiarności, sumienności i gorliwości w wykonywaniu zadań. Związek Zawodowy Funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej założono w 1981 roku.
Ślubuję uroczyście…- służyć wiernie Ojczyźnie, Partii i Władzy Ludowej oraz strzec ustalonego przez prawo ładu, porządku i bezpieczeństwa publicznego.
MO zajmowała się także typową pracą policyjną. Walczyła z handlem walutą i narkotykami. Zatrzymano sprawców włamania do NBP w Wołowie w 1962 roku. Ujęto także „wampira” z Gałkówka. Milicja Obywatelska pełniła kluczową rolę w utrzymaniu porządku w okresie PRL.
Pytanie: Jakie były główne zadania Milicji Obywatelskiej?
Główne zadania MO obejmowały zapewnienie bezpieczeństwa publicznego i walkę z przestępczością. Była też narzędziem represji politycznych.
Formacje Pomocnicze i Specjalistyczne
Milicję Obywatelską wspierały inne formacje. Jedną z nich była Ochotnicza Rezerwa Milicji Obywatelskiej (ORMO). ORMO funkcjonowało w PRL-u. Zostało powołane uchwałą Rady Ministrów w 1946 roku. Początki ORMO sięgają właśnie tego roku. Celem ORMO było wspieranie Milicji Obywatelskiej. Pomagało w utrzymaniu porządku i bezpieczeństwa publicznego. ORMO zostało rozwiązane w 1989 roku.
Mieli pilnować, żeby nikt nie podskakiwał władzy.
Inną znaną formacją były Zmotoryzowane Odwody Milicji Obywatelskiej (ZOMO). Jednostki ZOMO używano często do tłumienia protestów. Struktura MO obejmowała także jednostki specjalistyczne. W Trójmieście działały komisariaty kolejowy, portu lotniczego i wodny MO. Świadczy to o różnorodności zadań milicji.
Pytanie: Czym było ORMO?
ORMO to Ochotnicza Rezerwa Milicji Obywatelskiej. Była to formacja pomocnicza MO działająca w PRL.
Umundurowanie i Wyposażenie MO
Funkcjonariusze Milicji Obywatelskiej posiadali zróżnicowane umundurowanie. Nosili mundury wyjściowe i gabardynowe. Używano także mundurów polowych typu 'moro’. Stopnie i oznaki ORMO wprowadzono w 1969 roku. MyViMu to wirtualne muzeum. Kategoria Milicja Obywatelska w MyViMu zawiera 199 eksponatów. Można tam zobaczyć mundur bojowy ZOMO czy czapkę ORMO.
Wyposażenie milicjanta było standardowe. Na komplet mundurowy przypadał mundur, buty, pas i czapka. Dodatkowo był kask z przyłbicą lub hełm stalowy. Funkcjonariusze mieli tarcze z pleksi i pałki szturmowe. Używano masek przeciwgazowych. Nosili torby na granaty łzawiące i radiotelefony.
Milicja Obywatelska dysponowała różnym uzbrojeniem. Używano pistoletów TT, P-64 i P-83 Wanad. Wśród pistoletów maszynowych były PPSz-41, PM 63 Rak i PM-84 Glauberyt. Podstawową bronią były karabiny AK i AKMS. Do kontroli tłumu służyły Ręczne Miotacze Granatów Łzawiących (RMGŁ). Używano także Miotaczy Pocisków Gumowych (MPG) i Automatycznych Wyrzutni Granatów Łzawiących (AWGŁ). Formacja posiadała transportery opancerzone BTR-60.
Grupa Rekonstrukcji Historycznej Milicji Obywatelskiej i ZOMO w Warszawie posiada około 40 kompletów umundurowania. Mundury te wykorzystuje się w celach historycznych. Wypożyczalnia kostiumów filmowych w Warszawie prowadzona jest przez pasjonata. Specjalizuje się on w mundurach milicyjnych i policyjnych. Strona Milicja.info prezentuje ofertę umundurowania z PRL-u. Możliwy jest odbiór mundurów w Piastowie oraz Teresinie.
Milicja Obywatelska w Kulturze
Milicja Obywatelska znalazła odzwierciedlenie w polskiej kulturze. Pojawiała się w popularnych serialach. Przykładem jest „07 zgłoś się”. Innym znanym tytułem jest seria komiksów „Kapitan Żbik”. Media te kreowały wizerunek funkcjonariusza MO.
Wizerunek ormowca w społeczeństwie był zazwyczaj negatywny. Wynikało to z roli ORMO w systemie politycznym. Milicja Obywatelska była symbolem władzy PRL. Jej działania budziły różne emocje społeczne.
Komendanci Główni Milicji Obywatelskiej
Na czele Milicji Obywatelskiej stali komendanci główni. Zmieniali się oni na przestrzeni lat. Poniższa tabela przedstawia listę osób pełniących tę funkcję.
| Imię i Nazwisko | Stopień | Okres pełnienia funkcji |
|---|---|---|
| Franciszek Jóźwiak | gen. dyw. | 1944–1949 |
| Józef Konarzewski | gen. bryg. | 1949–1953 |
| Stanisław Wolański | płk | 1953–1956 |
| Ryszard Dobieszak | gen. bryg. | 1956–1965 |
| Tadeusz Pietrzak | gen. bryg. | 1965–1971 |
| Kazimierz Chojnacki | gen. bryg. | 1971–1973 |
| Marian Janicki | gen. bryg. | 1973–1978 |
| Stanisław Zaczkowski | gen. dyw. | 1978–1981 |
| Józef Beim | gen. dyw. | 1981–1987 |
| Zenon Trzciński | gen. dyw. | 1987–1990 |
Zobacz także: