Życie w średniowieczu: Fascynujące fakty, wynalazki i codzienne realia epoki

Średniowiecze to epoka pełna kontrastów, trwająca tysiąc lat. Odkryj, jak naprawdę wyglądało życie codzienne, jakie wynalazki zmieniły świat i co kryły mroczne zakamarki wieków średnich.

Ramy czasowe i charakter średniowiecza

Średniowiecze to długa epoka w historii Europy. Trwało od V do XV wieku. Jego początek wyznacza upadek cesarstwa zachodniorzymskiego w 476 roku. W Polsce średniowiecze liczy się od przyjęcia chrztu w 966 roku. Epoka trwała około tysiąca lat w Europie. Renesansowi uczeni ukuli termin 'średniowiecze’. Niektórzy nazywali je 'wiekami ciemnymi’. Inni historycy uważają to pojęcie za niesprawiedliwe. Był to czas rozwoju kultury i sztuki. W średniowieczu panował teocentryzm. Życie było pod silnym wpływem religii. Kościół miał ogromną władzę. Średniowieczna władza opierała się na systemie feudalnym. Społeczeństwo dzieliło się na chłopstwo, duchowieństwo i rycerstwo.

Codzienność ludzi średniowiecza

Dom, ubiór i higiena

Jak mieszkali ludzie średniowiecza? Średniowieczne zamki rzadko były stałymi siedzibami. Właściciele podróżowali z całym dobytkiem. Zabierali łóżka, pościel i gobeliny. Transportowali naczynia, świeczniki i skrzynie. Sercem zamku była wielka sala. Tam odbywały się przyjęcia i uroczystości. Kwatery służby znajdowały się tuż nad kuchnią. Praca w zamku była godna pożądania. Odzież w średniowieczu różniła się. Zależała od statusu społecznego. Używano naturalnych tkanin. Popularne były jedwab, płótno lniane i wełniane sukno. Do higieny przywiązywano większą wagę. W miastach istniały łaźnie miejskie. Średniowieczni ludzie kąpali się regularnie. Zamki często posiadały łaźnie. Szlachta miała więcej okazji do mycia się. Arystokraci nie stronili od modnych zabiegów. Golili na przykład włosy na nogach. Kobiety farbowały włosy. Mężczyźni farbowali brody.

Co jedzono w średniowieczu?

Średniowieczne jedzenie było proste. Ludzie biedniejsi spożywali głównie kasze i chleb. Dodawali warzywa i rośliny strączkowe. Chleb był podstawą diety. Nietrzeźwy chleb mógł wywoływać halucynacje. Kucharze mieli mnóstwo pracy. Karmili 150 osób dwa razy dziennie. W średniowiecznym menu znajdowały się różne mięsa. Jedzono łabędzie, pawie i skowronki. Były też bażanty, wołowina i wieprzowina. Spożywano jagnięcinę, króliki i dziczyznę. Szlachta jadła większość potraw rękami. Używali też noży. Widelce pojawiły się pod koniec średniowiecza. Posty obowiązywały przez około pół roku. Wiązały się z zakazem spożywania mięsa. Nie jedzono też nabiału i jajek. Średniowieczny Kościół nakładał surowe posty. Statystyczny Polak w XIV wieku wypijał dużo piwa. Pił ponad dwa litry dziennie. Barszcz czerwony w średniowieczu nie był robiony z buraków. W średniowieczu handel wymienny był powszechny. Zakupów dokonywano w przeliczeniu na węgorze.

Społeczeństwo i obyczaje

Już w średniowieczu ludzie płacili liczne podatki. Bękarty często stawały się podrzutkami. Znajdowano je w kościołach i klasztorach. W średniowieczu istniało prawo. Dotyczyło ono nietykalności posła. Ślubowanie rycerskie kobiecie było powszechne. Ślubowano częstokroć niewiastom zamężnym. W rodach znamienitych każda miała swego rycerza. W średniowieczu istniał zwyczaj. Dziewica mogła ratować skazańca. Zoofilia była potępiana. Występowała jednak w społeczności wiejskiej. Prawa średniowieczne różniły się. Zależały od płci. Przestępstwa były karane surowiej. Dotyczyło to kobiet.

Ślubowano częstokroć niewiastom zamężnym, a w rodach znamienitych, wśród których zachodni obyczaj był znany, każda prawie miała swego rycerza.

Medycyna średniowiecza – walka z chorobami i zarazami

Epidemie dziesiątkujące Europę

Okres średniowiecza szczególnie doświadczył Europę. Ludność żyła w dużych skupiskach. Bieda i brak higieny sprzyjały chorobom. Zarazy dziesiątkowały ludność. W średniowieczu miały miejsce dwie wielkie epidemie. Była to Dżuma Justyniana i Czarna Śmierć. Dżuma Justyniana zabiła 50 milionów ludzi. Największą porażką medycyny był XIV wiek. Czarna Śmierć zabrała wtedy 1/3 populacji Europy. Epidemia dżumy zabiła około 25-30 milionów ludzi. Czarna śmierć zdziesiątkowała populację Europy. Powszechnie panowało przekonanie. Choroba była karą za grzechy. Średnia długość życia wynosiła 33 lata. Śmiertelność dzieci była wysoka. Ludność żyjąca w biedzie cierpiała najbardziej.

Proporcja populacji Europy przed i po Czarnej Śmierci (szacunkowo)

Średniowieczne metody leczenia

Metody leczenia były często prymitywne. Najbardziej popularne było upuszczanie krwi. Stosowano też przykładanie pijawek. Pijawki przykładano na żylaki i hemoroidy. Pomagały też na nadciśnienie i migrenę. Używano ich na prostatę i cellulitis. Leczyły choroby nerek i bóle kręgosłupa. Nadciśnienie leczono upuszczaniem krwi. Kuracja często polegała na modlitwie. Odprawiano modły nad chorym. Zamożni ludzie powierzali zdrowie astrologom. Korzystali też z alchemików. W krajach arabskich medycyna rozwijała się. Zakonnicy z Monte Cassino tłumaczyli księgi. Przekładali teksty z arabskiego i greckiego. Nauki medyczne wprowadzono na uniwersytetach. Działo się to w Paryżu, Bolonii i Padwie. Uczono medycyny także w Oksfordzie. Stosowano też metody oparte na przesądach. Na choroby skóry zalecano okrywać chore miejsce wilczą skórą. Na liszaj kazano myć włosy w moczu chłopca. Mór leczono sproszkowanym szmaragdem. Na podagrę stosowano okład z kozich odchodów. Dodawano rozmaryn i miód. Słabą pamięć leczono jedząc imbir. Bezsenność zwalczano jedząc melasę. Omdlenia leczono wdychając dym z ptasich piór. Stłuczenia okładano tłuszczem i mąką. Krwotok wewnętrzny miał leczyć woreczek. Noszono w nim suszoną ropuchę na szyi. Zatkany nos leczono maścią z cebuli.

Choroba/Dolegliwość	Średniowieczne Zalecenie
Choroby skóry	Okrywaj chore miejsce wilczą skórą
Liszaj	Umyj włosy w moczu chłopca
Mór	Jedz sproszkowany szmaragd
Podagra	Okład z kozich odchodów, rozmarynu i miodu
Słaba pamięć	Jedz imbir
Bezsenność	Jedz melasę
Omdlenia	Wdychanie dymu z ptasich piór
Stłuczenia	Okład z tłuszczu i mąki
Krwotok wewnętrzny	Noś na szyi w woreczku suszoną ropuchę
Zatkany nos	Maść z cebuli
Żylaki, hemoroidy, nadciśnienie, migrena, prostata, cellulitis, choroby nerek, bóle kręgosłupa	Przykładanie pijawek
Nadciśnienie	Upuszczenie krwi

Wynalazki, które zmieniły świat

Kluczowe innowacje średniowiecza

Europejskie średniowiecze to czas rozwoju techniki. Ludzie średniowiecza odznaczali się pomysłowością. Udoskonalali wynalazki antyczne lub dalekowschodnie. Przerabiali je na własną modłę. Wynalazki średniowiecza okazały się kluczowe. Były ważne dla rozwoju świata. Pierwsze uniwersytety powstały w średniowieczu. Pierwsze uniwersytety powstały w XI wieku. Uniwersytety stały się centrami nauki. Wynalezienie zegara mechanicznego było przełomowe. Zegar mechaniczny umożliwiał precyzyjne mierzenie czasu. Pierwsze mechaniczne zegary pojawiły się w XIII wieku. Były używane w kościołach i budynkach publicznych. Zegary zmieniły samą ideę czasu. Okulary poprawiły jakość życia. Pomogły osobom z problemami wzroku. Okulary po raz pierwszy zrobiono około roku 1280. Proch strzelniczy pochodzi z Chin. Dotarł do Europy w XIV wieku. Został odkryty w Chinach w IX wieku. Proch strzelniczy zrewolucjonizował sztukę wojenną. W 1326 roku w Anglii powstał traktat. Zawierał rycinę armaty. W 1410 roku książę Burgundii miał cztery tysiące arkebuzów. Książka drukowana została wynaleziona. Jej twórcą był Johannes Gutenberg. Pierwsza drukarnia powstała około 1450 roku. Prasa drukarska umożliwiła szybkie drukowanie. Papier stał się podstawowym nośnikiem wiedzy. Katedra gotycka przyczyniła się do rozwoju budownictwa. Były budowane przez dziesiątki lat. Rozwój hydrauliki przyniósł innowacje. Dotyczyły one nawadniania i zaopatrywania w wodę. Nowy sposób uprawy ziemi to trójpolówka. Zwiększył plony o 30%.

Najważniejsze wynalazki średniowiecza:

• Młyn wodny – wykorzystywał energię wody do mielenia zbóż.
• Kompas – umożliwiał nawigatorom określanie kierunków.
• Książka drukowana – przyspieszyła rozpowszechnianie wiedzy.
• Wiatrak – wykorzystywał energię wiatru do pracy.
• Zegar mechaniczny – wprowadził precyzyjny pomiar czasu.
• Okulary – poprawiły wzrok wielu ludzi.
• Proch strzelniczy – zmienił oblicze wojny.
• Katedra gotycka – rozwój architektury i inżynierii.
• Hydraulika – innowacje w zarządzaniu wodą.
• Papier – nowy nośnik informacji.
• Prasa drukarska – masowa produkcja książek.
• Uniwersytet – centra nauki i edukacji.

Wzrost populacji Londynu między XII a XIV wiekiem (indeks 100 = populacja w XII wieku)

Inne średniowieczne technologie

Średniowiecze dało nam wiele innych wynalazków. Witraże to kawałki kolorowego szkła. Łączono je ramkami z ołowiu. Sztuka witrażownictwa osiągnęła szczyt w XV wieku. Kominek w X wieku był wgłębieniem w ścianie. Rozwinęły się też korbowód i tamy. Wynaleziono młyn wiatrowy i busolę. Busola z XIV wieku ułatwiła żeglugę. Powstało krosno tkackie i taczka. Wynaleziono ster rufowy. Pojawiły się okulary dla krótkowidzów. Mechaniczny zegar wieżowy z XIV wieku pomagał odczytywać godziny. Inne wynalazki to podnośnik śrubowy. Wielki piec hutniczy z XV wieku mógł wytopić do 100 ton metalu rocznie. Peryskop wynaleziony przez Jana Gutenberga służył do obserwacji uroczystości. Stworzono też astrolabium. Franciszkanin Roger Bacon przewidywał przyszłe wynalazki. Przewidywał powozy bez zwierząt. Miały poruszać się z niewiarygodną prędkością.

Mroczne realia średniowiecza

Tortury i surowe kary

W średniowieczu tortury były powszechne. Stosowano je jako formę kary. Były wymierzone w rzekomych przestępców. Dotyczyły też heretyków i podejrzanych o czary. Okrucieństwo średniowiecznych tortur przerażało. Pozostawiło niezatarte piętno w historii. Kobiety były często poddawane torturom. Tortury były tak powszechne z różnych powodów. Służyły wymuszaniu zeznań. Były też formą publicznej egzekucji. Widowisko obejmowało powieszenie. Stosowano też ścięcie i ćwiartowanie. Pamiętając o tych wydarzeniach uczymy się szacunku. Szacunku dla godności i praw człowieka. Są one fundamentem współczesnej cywilizacji.

Mity i rzeczywistość o polowaniach na czarownice

Powszechne wyobrażenie o średniowieczu bywa mylne. W średniowieczu nie było popularne polowanie na czarownice. Zjawisko to nasiliło się później. Było bardziej powszechne w renesansie i epoce nowożytnej. Mimo to, tortury wymierzano w osoby podejrzane o czary. Średniowieczni juryści musieli sądzić zwierzęta. Odbywały się procesy zwierząt. Udokumentowano 85 takich procesów.

10 zaskakujących ciekawostek o średniowieczu

Średniowiecze kryje wiele nieznanych faktów. Oto kilka zaskakujących ciekawostek. Między XII a XIV wiekiem populacja Londynu wzrosła. Wzrost wyniósł 500%. Od początku XIV wieku panowała moda. Popularne były przedłużane czubki butów. W XI wieku kościół rozpoczął krucjaty. Wyprawy kierowały się na Bliski Wschód. Styl romański królował w budowlach. Było to między X a XII wiekiem. Cechy stylu romańskiego to masywne mury. Charakteryzowały go małe okienka. Budowle miały mnogość wież i przybudówek. Pełna zbroja płytowa ważyła dużo. Jej waga wynosiła około 20-30 kg. Rycerze walczyli na turniejach. Turnieje i potyczki były szkoleniem wojskowym. Damy dworu nosiły piękne suknie. Uroczystości i turnieje były ważną częścią wypoczynku. Festiwale były wypełnione muzyką i tańcem. W średniowieczu ludzie wierzyli w smoki. Średniowieczne opowieści o duchach przetrwały. Mówiono też o potworach. Średniowieczne miasta były otoczone murami. Życie codzienne toczyło się wokół zamku. Najdziwniejsze średniowieczne obuwie pochodzi z Krakowa.

Zobacz także:

• Niedźwiedź brunatny – poznaj największego drapieżnika Europy
• Rezerwat Niebieskie Źródła: Wyjątkowe miejsce w Polsce
• Dzień Świętego Patryka – co warto wiedzieć o irlandzkim święcie
• Paul Gauguin: Życie, Twórczość i Tajemnice Mistrza Postimpresjonizmu
• Wolfgang Amadeusz Mozart – Życie, Twórczość, Ciekawostki