Wanilia to jedna z najcenniejszych przypraw na świecie. Odkryj jej fascynującą historię, skomplikowaną uprawę, niezwykłe właściwości i szerokie zastosowanie w kuchni oraz poza nią.
Skąd pochodzi wanilia? Historia i ojczyzna przyprawy
Wanilia pochodzi z tropikalnych lasów. Jej ojczyzną jest Meksyk. Występuje naturalnie w Ameryce Centralnej. Rośnie także w Ameryce Południowej. Aztekowie i Majowie używali wanilii. Stosowali ją jako przyprawę. Była też dla nich lekiem. Aztekowie nazywali owoc wanilii „tlilxochitl”. W czasach prekolumbijskich kwiaty wanilii były cenne. Płacono nimi nawet podatki. Wanilia dotarła do Europy w XVI wieku. Hiszpańscy konkwistadorzy przywieźli ją. Owoce wanilii sprowadził Cortez w 1519 roku. Podobnie jak kakaowiec, wanilia trafiła do Europy mniej więcej w tym samym czasie. Ludność Tolteków i Azteków aromatyzowała nią napój z kakao. Wanilia była kiedyś zarezerwowana dla elity. Dziś cieszy się popularnością na całym świecie.
Wanilia jako roślina: Storczyk o wyjątkowych owocach
Wanilia to roślina niezwykła. Jest wiecznie zieloną lianą. Należy do rodziny storczykowatych. Botaniczna nazwa to Vanilla planifolia. To jedyny jadalny storczyk na świecie. Roślina osiąga imponującą długość. Jej pędy mogą mieć nawet 30 metrów. Storczyk waniliowy wymaga specyficznych warunków. Potrzebuje wysokiej wilgotności. Idealna temperatura to 20-30°C. Kwiaty wanilii kwitną krótko. Zakwitają tylko na jeden dzień. Niektóre źródła podają, że kwitnie co 2-3 lata. Naturalne zapylanie jest trudne. W Meksyku zapylają ją pszczoły mellipony. Belgijski naukowiec odkrył tę zależność. Poza Meksykiem zapylanie odbywa się ręcznie. Edmond Albius odkrył tę metodę w 1841 roku. Ręczne zapylanie jest pracochłonne. Jeden pracownik może zapylić ponad 2000 kwiatów dziennie.
Uprawa i produkcja wanilii: Proces wymagający cierpliwości
Uprawa wanilii to bardzo pracochłonny proces. Wymaga precyzji i cierpliwości. Po zapyleniu owoc dojrzewa długo. Czas dojrzewania wynosi około 9 miesięcy. Zebrane zielone strąki nie pachną. Muszą przejść specjalną obróbkę. Proces obejmuje obróbkę termiczną, fermentację i suszenie. Trwa to od 3 do 6 miesięcy. Fermentacja nadaje wanilii charakterystyczny smak. Wpływa też na intensywny aromat. Im starsza laska wanilii, tym lepsza. Zbiory z jednego hektara są znaczne. Można uzyskać 2500-4000 kg zielonej wanilii. Daje to 500-800 kg suchej masy. Głównym producentem wanilii jest Madagaskar. Wytwarza 75-80% światowej produkcji. Inne regiony uprawy to Indonezja, Meksyk, Tahiti. Uprawia się ją też w Papui Nowej Gwinei i na Komorach. Wyspa Reunion również produkuje wanilię. Meksyk był monopolistą przez wieki. W 1990 roku na Madagaskarze było 20 tysięcy plantatorów. Działało tam 5 tysięcy producentów. Eksport wanilii z Madagaskaru zmalał w 2005 roku. Spadek wyniósł niemal dwie trzecie.
Dlaczego wanilia jest jedną z najdroższych przypraw na świecie?
Wanilia to jedna z najdroższych przypraw. Zajmuje drugie lub trzecie miejsce. Droższe bywają tylko szafran i kardamon. Kilogram wanilii kosztuje ponad 600 dolarów. W Polsce jedna laska wanilii kosztuje od 10 złotych wzwyż. Wysoka cena wynika z kilku czynników. Uprawa jest bardzo pracochłonna. Ręczne zapylanie każdego kwiatu jest konieczne. Proces obróbki po zbiorze jest długi. Trwa wiele miesięcy. Ograniczona podaż wpływa na cenę. Prawdziwa wanilia jest luksusowym towarem. Jej cena waha się znacznie. Zależy od zbiorów i jakości. W Polsce cena za kilogram wanilii wynosi 300-1200 zł.
| Produkt | Cena (przybliżona) |
|---|---|
| 1 kg wanilii | >600 USD (300-1200 zł) |
| 1 laska wanilii (Polska) | od 10 zł |
Rodzaje wanilii: Bogactwo smaków i aromatów
Istnieje ponad 100 gatunków wanilii. Tylko kilka ma znaczenie komercyjne. Najczęściej wykorzystuje się Vanilla planifolia. Znana jest jako wanilia burbońska. Pochodzi z wyspy Reunion (dawniej Bourbon). Inne popularne odmiany to wanilia meksykańska. Cenna jest też wanilia Tahitian (Vanilla tahitensis). Występuje również odmiana Pompona. Każda odmiana ma nieco inny profil smakowy. Różnią się intensywnością aromatu. Wanilia burbońska jest słodsza. Wanilia meksykańska ma nuty korzenne. Wanilia Tahitian jest bardziej kwiatowa. Różnorodność odmian pozwala na dobór do potraw.
Właściwości wanilii: Więcej niż tylko zapach
Wanilia ma wiele ciekawych właściwości. Jest zaliczana do przeciwutleniaczy. Posiada tym samym działanie przeciwnowotworowe. Może opóźniać procesy starzenia. Tak twierdzą badacze. Spożywanie wanilii działa rozkurczowo. Ma także działanie przeciwzapalne. Wspomaga pracę żołądka. Zaleca się ją w diecie łatwostrawnej. Może pomóc w leczeniu anemii sierpowatej. Niektórzy twierdzą, że łagodzi objawy PMS. Pomaga też przy skurczach menstruacyjnych. Olejek waniliowy może ułatwiać zasypianie. Skrop róg poduszki olejkiem. Zapach wanilii potrafi rozbudzać pozytywne uczucia. Pomaga też w sytuacjach stresowych. Wąchanie lasek wanilii niweluje stres. Może likwidować uczucie głodu. Wdychanie aromatu wanilii pomaga kontrolować apetyt. Zapach wanilii może zmniejszać ochotę na słodycze. Wanilia może pomóc ograniczyć ilość cukru. Przeciwdziała w ten sposób otyłości. Jest to ważne zwłaszcza u dzieci. Wanilia ma zastosowania medyczne. Wykorzystuje się ją w medycynie ludowej.
Czy wanilia ma właściwości lecznicze?
Tak, wanilia posiada pewne właściwości prozdrowotne. Działa antyoksydacyjnie. Może wspierać trawienie. Niektórzy przypisują jej działanie przeciwzapalne. W medycynie ludowej stosuje się ją na różne dolegliwości.
Wanilia jako naturalny afrodyzjak
Wanilia jest uznawana za naturalny afrodyzjak. W Kamasutrze jest wymieniana. Uważana jest za jeden z najsilniejszych afrodyzjaków. Wanilia zwiększa apetyt na seks. Tak twierdzą niektórzy badacze i tradycyjne źródła.
Wanilia zmniejsza apetyt na słodycze, ale zwiększa ten na seks.
Zastosowanie wanilii: Od kuchni po kosmetyki
Wanilia ma bardzo szerokie zastosowanie. Jest popularna w kuchni. Służy do aromatyzowania potraw. Używa się jej w przemyśle spożywczym. Jest kluczowym składnikiem cukiernictwa. Wanilia znajduje zastosowanie poza kuchnią. Wykorzystuje się ją w kosmetyce. Jest składnikiem wielu perfum. Stosuje się ją w farmaceutyce. Olejek waniliowy używany jest w aromaterapii. Można go dodawać do świeczek zapachowych. Wanilii używa się do aromatyzowania tytoniu. To roślina tropikalna o wszechstronnym zastosowaniu.
Gdzie wykorzystuje się wanilię?
Wanilia znajduje szerokie zastosowanie. Używa się jej w przemyśle spożywczym. Jest popularna w cukiernictwie. Stosuje się ją w kosmetyce. Wykorzystuje się ją w farmacji. Jest cennym składnikiem perfum. Używa się jej w aromaterapii.
Produkty waniliowe: Poznaj różnice
Wanilię spotkasz w różnych formach. Najbardziej znana jest laska wanilii. To suszony i sfermentowany owoc storczyka. Dostępny jest też ekstrakt z wanilii. To skoncentrowany płynny aromat. Pasta waniliowa to połączenie ekstraktu i ziaren. Wanilia w proszku to zmielone laski. Często spotykamy cukier waniliowy. Prawdziwy cukier waniliowy zawiera wanilię. Może zawierać nawet 27% wanilii. Tańszym zamiennikiem jest cukier wanilinowy. Zawiera on wanilinę syntetyczną. Wanilina to związek chemiczny. Jest głównym składnikiem aromatycznym wanilii. Wanilina pozyskiwana jest ze strąków wanilii. Większość waniliny na rynku jest syntetyczna. Wytwarza się ją z petrochemikaliów. Przykładem jest zmodyfikowany wariant MX-1520. Większość lodów waniliowych nie ma prawdziwej wanilii. Zawierają one syntetyczną wanilinę. Wybieraj produkty z prawdziwą wanilią.
Jaka jest różnica między wanilią a waniliną?
Wanilia to cała przyprawa. Pochodzi ze strąka storczyka. Wanilina to główny składnik aromatyczny wanilii. Może być naturalna lub syntetyczna.
Czym różni się cukier waniliowy od wanilinowego?
Cukier waniliowy zawiera prawdziwą wanilię. Ma naturalny aromat. Cukier wanilinowy zawiera wanilinę syntetyczną. Jest tańszym odpowiednikiem.
Ciekawostki o wanilii
Aztekowie nadali owocowi wanili nazwę 'tlilxochitl’. W czasach prekolumbijskich kwiaty wanilii były cenne. Płacono nimi podatki. Wanilia trafiła do Europy w XVI wieku. Przywieźli ją hiszpańscy konkwistadorzy. Istnieje ponad 100 gatunków wanilii. Tylko Vanilla planifolia używa się w przemyśle spożywczym. Wanilia jest jedynym jadalnym storczykiem. Uprawa wanilii jest możliwa w ogrodach botanicznych. Polskie ogrody botaniczne posiadają świeże laski. Olejek waniliowy odstrasza meszki i komary. Wanilina może być dodawana do żywności dla diabetyków. Ma 288 kcal na 100 g. Wanilia jest prawdopodobnie najpopularniejszą przyprawą świata.
Czy wanilia to owoc czy kwiat?
Wanilia pochodzi z owocu. Owocem jest strąk. Strąk rozwija się z kwiatu. Kwiat wanilii to kwiat storczyka.
Przeciwwskazania i środki ostrożności
Stosowanie wanilii jest zazwyczaj bezpieczne. Może jednak powodować reakcje alergiczne. Osoby skłonne do alergii powinny uważać. Zaleca się ostrożność. Dotyczy to spożywania waniliny przez dzieci. Szczególnie poniżej trzeciego roku życia. W razie wątpliwości skonsultuj się ze specjalistą. Dietetyk może udzielić porady. Paulina Górska, dietetyk, specjalizuje się w żywieniu. Ukończyła Warszawski Uniwersytet Medyczny. Studiowała też na Uniwersytecie Medycznym w Poznaniu. Zajmuje się dietoterapią. Pomaga przy endometriozie i PCOS. Doradza przy chorobie Hashimoto. Wspiera dietą kobiety w ciąży. Konsultacja z nią może być pomocna.
Zobacz także: