Japoński system edukacji uchodzi za jeden z najbardziej wymagających na świecie. Wpływa na kulturę i społeczeństwo Kraju Kwitnącej Wiśni. Poznaj jego strukturę, kluczowe zasady i codzienne życie uczniów.
Wprowadzenie do japońskiego systemu edukacji
Japonia to kraj o bogatej kulturze i tradycjach. Edukacja odgrywa w niej kluczową rolę. Sami Japończycy nazywają siebie „społeczeństwem opartym na edukacji”. Położenie nacisku na naukę ma długą historię. Początki nowoczesnego systemu sięgają II połowy XIX wieku. Wprowadzono wtedy powszechny obowiązek szkolny. Nowożytna Japonia wzorowała się na szkolnictwie zachodnim. System edukacji w Japonii jest restrykcyjny. Ambitni rodzice czuwają nad nauką swoich dzieci. Edukacja jest jednym z głównych celów w życiu.
System edukacji w Japonii niewiele zmienił się od VI wieku. Współczesny kształt systemu to efekt powojennych reform. Ministerstwo Edukacji, Nauki, Sportu i Kultury nadzoruje szkolnictwo. Japońska kultura czerpie z tradycji chińskiej. W Japonii ważne są harmonia społeczna i ciężka praca. Te wartości odzwierciedla system edukacji.
Etapy edukacji w Japonii
Japoński system szkolnictwa ma pięć etapów. Obowiązkowa nauka trwa dziewięć lat. Obejmuje dzieci w wieku od 6 do 15 lat. Nauka rozpoczyna się w wieku 6 lat.
Oto etapy japońskiego systemu edukacji:
| Etap | Nazwa japońska | Wiek uczniów | Obowiązkowe | Czas trwania |
|---|---|---|---|---|
| Przedszkole | yōchien | 3-6 lat | Nie | 3 lata |
| Szkoła podstawowa | shōgakkō | 6-12 lat | Tak | 6 lat |
| Szkoła średnia niższego stopnia | chūgakkō | 12-15 lat | Tak | 3 lata |
| Szkoła średnia wyższego stopnia | kōtōgakkō | 15-18 lat | Nie | 3 lata |
| Szkolnictwo wyższe | 18+ | Nie | Zazwyczaj 4 lata |
Przedszkole (yōchien)
Edukacja przedszkolna w Japonii nie jest obowiązkowa. Uczęszcza do niej około 95% dzieci w wieku 3-6 lat. Przedszkola nazywane są 'yōchien’. Istnieją dwie odmiany przedszkoli: Hoikuen i Youchien. Około 80% placówek przedszkolnych należy do sektora prywatnego. Przedszkola rozwijają umiejętności społeczne i podstawowe zdolności. Kładą nacisk na samodzielność dzieci.
Szkoła podstawowa (shōgakkō)
Szkoła podstawowa trwa sześć lat. Jest obowiązkowa dla dzieci w wieku 6-12 lat. Niemal wszystkie szkoły podstawowe są publiczne. W japońskiej szkole podstawowej jest sześć klas. Do 10 roku życia uczniowie nie piszą żadnych egzaminów. Mają tylko krótkie testy. Pierwsze trzy lata szkoły to praca nad charakterem i manierami. Uczniowie uczą się japońskiego, matematyki, nauk ścisłych. Program obejmuje też przyrodę i ogólną wiedzę o społeczeństwie. Ważne są wychowanie fizyczne, muzyka i plastyka. Dzieci mają też zajęcia praktyczno-techniczne.
Szkoła średnia niższego stopnia (chūgakkō)
Szkoła średnia niższego stopnia trwa trzy lata. Jest obowiązkowa dla uczniów w wieku 12-15 lat. Nauka angielskiego jest obowiązkowa od tego etapu. Wielu Japończyków ma trudności z płynnym używaniem angielskiego. Uczniowie poddawani są testom już od najmłodszych lat.
Szkoła średnia wyższego stopnia (kōtōgakkō)
Szkoła średnia wyższego stopnia trwa trzy lata. Jest nieobowiązkowa. Ponad 90% uczniów uczęszcza do tych szkół. Są one płatne. Około 94% dzieci kończy szkołę średnią wyższego stopnia. Szkoły średnie w Japonii oferują różne typy kształcenia. Dostępne są szkoły ogólnokształcące i zawodowe. Około 30% szkół średnich wyższego stopnia to szkoły prywatne.
Szkolnictwo wyższe (Uniwersytety, uczelnie)
Studia w Japonii trwają zazwyczaj cztery lata. Wśród szkół wyższych istnieje oferta edukacyjna trwająca 2-3 lata. Około 45% absolwentów liceum kontynuuje naukę na studiach. Mniej niż 4% uczniów decyduje się na podjęcie pracy po ukończeniu szkoły średniej niższego stopnia. W Japonii jest 500 uniwersytetów. 100 z nich jest własnością państwową. 75% uniwersytetów to szkoły prywatne.
Studia wyższe są drogie. Kosztują od 500 do 800 tysięcy jenów rocznie. Na studia w Japonii wydaje się średnio od 400 000 do 1 000 000 jenów rocznie. Egzaminy wstępne są bardzo trudne. Czas zdawania egzaminów nazywany jest „piekłem egzaminów” (Shiken jigoku). Osoby, które nie dostaną się na studia, nazywane są Rō nin. Często uczęszczają na specjalne kursy. Uniwersytety rzadko posiadają akademiki. W Japonii obowiązuje system wynajmu dożywotniego. Zapewnia on stabilność zawodową absolwentów.
Rok szkolny i organizacja zajęć
Rok szkolny w Japonii trwa od 1 kwietnia do marca następnego roku. Rok szkolny zaczyna się w kwietniu. Kończy się w marcu. Rok szkolny trwa około 210 dni. Składa się z trzech semestrów. Pierwszy semestr trwa od 1 kwietnia do 30 lipca. Drugi od 1 września do 26 grudnia. Trzeci od 7 stycznia do 25 marca.
Wakacje w Japonii trwają tylko miesiąc-półtora. W ciągu roku szkolnego są 40 dni wakacji letnich. Ferie zimowe trwają dwa tygodnie. Ferie wiosenne trwają dwa tygodnie. Wakacje letnie trwają około 5–6 tygodni. Japońscy uczniowie mają lekcje w soboty. Dzień szkolny trwa od 8:30 do około 15:30. Lekcje trwają zwykle 50 minut. Przerwy między lekcjami trwają 5 minut. Uczniowie mają tylko jedną przerwę na obiad. Uczniowie otrzymują nowy plan lekcji co tydzień. Dzieci nie chodzą do szkoły w święta państwowe.
Codzienne życie szkolne i zasady
W prawie wszystkich szkołach uczniowie obowiązkowo noszą mundurki. Mundurki szkolne wprowadzono pod koniec XIX wieku. Wiele szkół zmienia krój mundurków. Mundurki dla chłopców są czarne. Mają metalowe guziki i sztywne kołnierzyki. Mundurki dla dziewczynek to granatowe żakiety i plisowane spódniczki. Każda szkoła określa kolory czapek i strojów gimnastycznych. Przepisy dotyczące wyglądu uczniów są bardzo rygorystyczne.
Randoseru to tradycyjny szkolny tornister. Noszą go niemal wszyscy japońscy uczniowie. Kupno randoseru jest kwestią tradycji i wspólnoty. Rodzice zaczynają poszukiwania tornistrów nawet rok przed pierwszym dniem szkoły. Zgodnie z tradycją, plecaki występują w dwóch kolorach. Czarny jest dla chłopców, czerwony dla dziewczynek. W konserwatywnych szkołach dziewczęta noszą różowe plecaki. Chłopcy noszą czarne. Wielu pierwszoklasistów nosi żółte czapki. Japońskie tornistry mają historię sięgającą XIX wieku. Premier Hirobumi Ito podarował randoseru księciu Yoshihito w 1887 roku. Tornistry ważą nawet 1,4 kg. Z podręcznikami waga może przekroczyć 5 kg. Średnia cena tornistra to 60 tysięcy jenów (ponad 1500 zł). Około 50% dzieci otrzymuje randoseru od rodziców. Tornistry produkowane są z naturalnej i ekologicznej skóry. Istnieje model tornistra, który może utrzymać dziecko na powierzchni wody. Inspiracją było tsunami z 11 marca 2011 roku. Stowarzyszenie Randoseru pielęgnuje tradycję szkolnych plecaków. Niektóre samorządy rozpoczęły programy recyklingu plecaków. Jedna z wytwórni reklamowała tornister hasłem: „Osadzają się na nim warstwy wspomnień z dzieciństwa”.
Większość japońskich szkół nie ma sprzątaczek i woźnych. Uczniowie sprzątają sami swoje klasy i korytarze. Uczniowie sprzątają nie tylko klasy, ale i toalety. Uczniowie i nauczyciele muszą utrzymywać szkołę w czystości. W Japonii żywienie w szkołach jest darmowe i zbilansowane. Uczniowie w szkołach podstawowych jedzą wspólne, zbilansowane posiłki. Dzieci muszą prowadzić dzienniczek. Zapisują w nim codzienne czynności. Każdy uczeń ma przypisany indywidualny numer. Składa się on z czterech cyfr. Uczniowie mają dziesięciominutowy sen w ławkach. W klasach wiesza się sasumaty. To japoński widłochwyt do ochrony.
Wyzwania i specyfika japońskiego systemu
Japonia uchodzi za kraj o jednym z najbardziej restrykcyjnych systemów edukacji. System ma opinię wyjątkowo wymagającego. Gospodarczo Japonia ma się bardzo dobrze. Zawdzięcza to selekcjonowaniu najlepszych uczniów. Dyscyplina w trakcie nauki jest kluczowa. Japońscy uczniowie osiągają wysokie wyniki w międzynarodowych testach. Dotyczy to matematyki i nauk przyrodniczych. W Japonii nie ma ogólnonarodowego, sztywnego programu nauczania. System oceniania opiera się na testach wielokrotnego wyboru. W japońskim systemie edukacji obowiązują testy zamknięte wielokrotnego wyboru. Nauczanie systemu pisma trwa do końca szkoły średniej niższego stopnia. Japońskie dzieci uczą się trzech sposobów czytania i pisania.
W Japonii 1 na 4 dzieci doświadcza stresu związanego z nauką. Wśród osób do 24 roku życia jednym z najczęstszych powodów śmierci jest samobójstwo. Rosnąca liczba uczniów korzysta z kształcenia ponadobowiązkowego. Mowa o popołudniowych szkołach prywatnych (Juku). Pełnią funkcje kursów przygotowujących do egzaminów. Około 90% uczniów uczęszcza do juku. Zjawisko hikikomori dotyczy młodzieży. Oznacza społeczne wycofanie. W Japonii nie ma uczniów z problemami w nauce. Nikt nie zostaje na drugi rok. Problemy w edukacji narastają od lat 90. Obserwuje się zobojętnienie uczniów. Wzrasta liczba uczniów wagarujących. Wyniki rankingów bywają coraz gorsze. Reformy miały poprawić sytuację. Reforma z 1992 wspierała kreatywność. Reforma z 2002 odpowiadała na pogarszający się poziom. Chodziło też o przeładowanie obowiązkami. Sugeruje się wprowadzenie bardziej innowacyjnych metod. Metody interaktywne mogłyby pomóc. Trzeba wspierać współpracę i wartości. Ważne są szacunek, uczciwość i odpowiedzialność. Nauka i rozwój są ważne. Nie mogą odbywać się kosztem czasu wolnego i zdrowia psychicznego.
Jak wygląda system oceniania w Japonii?
Japoński system oceniania opiera się głównie na testach. Stosuje się testy zamknięte wielokrotnego wyboru. Uczniowie poddawani są testom od najmłodszych lat. Egzaminy wstępne na studia są szczególnie wymagające.
Ile kosztuje nauka w Japonii?
Koszty edukacji w Japonii są zróżnicowane. Zależą od etapu i typu placówki (publiczna/prywatna). Nauka na studiach jest droga. Kosztuje od 500 do 800 tysięcy jenów rocznie. Średnio na studia wydaje się od 400 000 do 1 000 000 jenów rocznie. Poniżej przedstawiamy przykładowe roczne koszty nauki w placówkach publicznych (średnie wartości):
| Etap edukacji | Średni roczny koszt (JPY) |
|---|---|
| Przedszkole publiczne | 166 667 |
| Szkoła podstawowa publiczna | 333 333 |
| Gimnazjum publiczne | 473 333 |
| Liceum publiczne | 720 000 |
| Uniwersytet publiczny | 1 072 500 |
Prywatne placówki są zazwyczaj droższe.
Czy w Japonii obowiązują mundurki szkolne?
Tak, w prawie wszystkich szkołach średnich obowiązują mundurki. Mundurki szkolne wprowadzono pod koniec XIX wieku. Wiele szkół ma własne kroje i kolory. Dla chłopców są to zazwyczaj czarne stroje, dla dziewcząt granatowe żakiety i plisowane spódniczki. Przepisy dotyczące wyglądu uczniów są bardzo rygorystyczne.
Ciekawostki i tradycje związane ze szkołą
W Japonii odbywają się uroczyste ceremonie. Obchodzony jest początek i koniec roku szkolnego. Szkoły organizują rozgrywki sportowe. Przeprowadzana jest olimpiada plastyczna. Japońskie dzieci uczą się trzech sposobów czytania i pisania. Średni poziom IQ w Japonii wynosi 105. Tylko 1% osób powyżej 15 roku życia nie potrafi czytać ani pisać. To około 1 268 800 osób. Kadra nauczycielska cieszy się dużym prestiżem społecznym w Japonii. Nowoczesne technologie i metody zarządzania są stosowane w szkołach. Materiały opracowane przez japońską telewizję edukacyjną NHK wspierają naukę.
Japońska kultura kładzie nacisk na szacunek. Przejawia się to w codziennych zachowaniach. Przy wejściu do czyjegoś domu zdejmuje się buty. Kłanianie się okazuje szacunek. Noszenie maski, gdy jesteś chory, to norma. Ogranicza się bliski kontakt podczas spotkań. Symbolicznym gestem jest mycie rąk przy wejściu do świątyni. Dawanie prezentów jest ważne w kulturze japońskiej. Brak napiwków jest wyrazem szacunku. Inemuri, czyli przytomne spanie, jest szanowane. Uczniowie mają dziesięciominutowy sen w ławkach. Zdarzają się też mniej typowe zjawiska. Zdarza się, że japońskie uczennice sprzedają swoje brudne majtki. To skrajny przykład.
Można przenieść pewne elementy z japońskiego systemu edukacji na polski grunt. Na przykład, kładzenie nacisku na samodzielność uczniów. Albo wprowadzenie darmowych, zbilansowanych posiłków w szkołach. Warto przyjrzeć się bliżej fenomenowi japońskiego szkolnictwa. Jakie zasady japońskiego systemu edukacji moglibyśmy przejąć?
Japoński System szkolnictwa poznajemy często poprzez Anime.
„Japonia uchodzi na świecie za kraj o jednym z najbardziej restrykcyjnych i wymagających systemów edukacji.”
„A co Ty uważasz na temat systemu szkolnego w Japonii? Podziel się swoją opinią w komentarzu!”
„Nauka systemu pisma trwa do końca szkoły średniej niższego stopnia.”
„Egzaminy na studia są szczególnie wymagające.”
„Imponuje też liczba uczniów kontynuujących naukę w szkole średniej, wysoki poziom zaplecza dydaktycznego i zróżnicowany zakres zajęć pozalekcyjnych.”
„Japoński system oświaty posiada opinię wyjątkowo restrykcyjnego i wymagającego.”
„Dzięki tym posunięciom nowożytna Japonia otworzyła się na świat, stawiając sobie za wzór szkolnictwo państw zachodnich.”
„W Japonii nie ma ogólnonarodowego, sztywnego programu nauczania.”
„Nauka i ciągły rozwój są bardzo ważni, ale nie mogą odbywać się kosztem czasu wolnego i zdrowia psychicznego.”
„Większość Japończyków jest przekonanych, że szansa na otrzymanie dobrej pracy zależy przede wszystkim od zdobytego wykształcenia.”
„Nauczyciele cieszą się dużym prestiżem społecznym w Japonii.”
„- Kupno randoseru to kwestia tradycji i wspólnoty – mówi pani Sato.”
„Osadzają się na nim warstwy wspomnień z dzieciństwa” – reklamowała jedna z wytwórni.”
„Kupiłem w sklepie papierniczym gumkę do mazania, ale mojej córce chodzącej do japońskiej szkoły zabroniono jej używać, ponieważ jest biała.”
Japoński system edukacji wpływa na rozwój gospodarki opartej na wiedzy. Istnieje zależność między wykształceniem a awansem społecznym.
Zobacz także: