Sen to niezwykły stan świadomości, niezbędny dla zdrowia. Poznaj fascynujące fakty, mechanizmy działania i zaskakujące zjawiska, które mogą towarzyszyć Twoim nocom.
Czym jest sen i dlaczego śpimy?
Sen to naturalny, cykliczny stan. Jest kluczowy dla zdrowia psychicznego i fizycznego. Organizm regeneruje się podczas snu. Metabolizm zwalnia, a umysł odpoczywa. Sen jest codzienną koniecznością. Około jedną trzecią życia spędzasz śpiąc. Brak snu może prowadzić do śmierci. Sen jest niezbędny do przetrwania.
Każda faza snu ma swój cel. Mózg przechodzi przez różne fazy. Obejmują one lekki i głęboki sen. Występuje też faza REM (Rapid Eye Movement). Podczas snu ciało jest częściowo sparaliżowane. Paraliż senny wynika z 'odłączenia’ ciała od umysłu.
Ilość snu potrzebna do funkcjonowania jest indywidualna. Długość snu zależy od wieku. Niemowlęta śpią do 20 godzin. Dzieci w wieku szkolnym potrzebują 9 do 11 godzin. Dorośli śpią zwykle od 7 do 9 godzin. Osoby po 65. roku życia potrzebują do 8 godzin. Średnia dla prawidłowej pracy organizmu to około 7 godzin. Jeśli śpisz poniżej 7 godzin dziennie, ma to negatywny wpływ na zdrowie. Im krócej śpisz, tym krócej żyjesz.
Fascynujący świat marzeń sennych
Każdy człowiek ma sny. Nie każdy je pamięta. Każda osoba śni. Zapamiętywanie snów bywa trudne. 90% snów znika z pamięci. Dzieje się to niedługo po przebudzeniu. W ciągu 5 minut po obudzeniu nie pamiętasz połowy snów. Po 10 minutach zapominasz aż 90%. Naukowcy potwierdzają te dane. Osoby z poważnymi zaburzeniami psychologicznymi nie mają snów. Zwierzęta również mają sny. Psy i koty doświadczają snów. Zwierzęta śnią, ale nie zapamiętują snów.
Skąd biorą się sny? Sny są oknem do podświadomości. Dostarczają cennych wskazówek. Sny zawierają symbole. Mogą być formą komunikacji z podświadomością. Sny mogą pełnić funkcję rozwiązywania problemów. Prowadzą do twórczych rozwiązań. Sny odgrywają kluczową rolę w przetwarzaniu emocji. Pomagają redukować negatywny ładunek emocjonalny. Sny mogą być źródłem inspiracji. Dmitrij Mendelejew ułożył układ okresowy pierwiastków pod wpływem snu.
Ludzie próbowali interpretować sny od wieków. Najstarszy sennik powstał w Mezopotamii. Miało to miejsce między 2000 a 1600 rokiem p.n.e. Egipcjanie wierzyli, że sny pochodzą od bogów. Biblia jest bogatym sennikiem symboli. Józef Egipski to znana 'śniącą’ postać ze Starego Testamentu.
Współczesna psychologia też zajmuje się snami. Zygmunt Freud uważał sny za spełnienie nieświadomych życzeń. Twierdził, że sny są wyrazem konfliktów. Dotyczą umysłu świadomego i podświadomego. Carl Jung widział w snach drogę do równowagi psychiki. Jung uważał, że w snach ludzi są podobne motywy. Był on wielkim propagatorem znaczenia snów. Dla Freuda marzenia senne były mieszaniną niespełnionych pragnień. Freud wydał książkę 'Objaśnianie Marzeń Sennych’ w 1900 roku. Zygmunt Freud i Carl Jung są kluczowymi postaciami w interpretacji snów.
Czy śnimy w kolorach? 85% ludzi śni w kolorach. 15% śni w odcieniach szarości. Niewielki procent ludzi ma czarno-białe sny. Przed wynalezieniem kolorowej telewizji 75% ludzi miało sny czarno-białe. Osoby urodzone niewidome śnią o dźwiękach i zapachach. Nie widzą obrazów w snach.
Motyw tajemnicy we śnie często budzi niepokój. Budzi też fascynację. Sen o Tajemnicy to jak list schowany w pamięci. Tajemnica we śnie rzadko bywa jednoznaczna. Czasem kryje się pod postacią zamkniętej szkatułki.
Są sny, które szeleszczą jak strony nieprzeczytanej jeszcze książki.
Warto zapisać te sny. Zastanów się, jakie emocje im towarzyszą.
Dziwne zjawiska podczas snu – parasomnie
Dziwne zachowania w trakcie snu nazywa się parasomniami. Parasomnia to zaburzenie snu. Polega na występowaniu niepożądanych zachowań. Dzieje się to w trakcie snu lub wybudzania. Parasomnie to niepożądane zjawiska. Pojawiają się głównie podczas wzbudzenia ze snu. Odmiany parasomnii dotyczą od 1 do 12% ludzi. Najczęściej występują u dzieci. Dotyczą też osób po 50. roku życia. Zaburzenia snu pojawiają się epizodycznie u dorosłych. Często powoduje je nieregularny tryb życia. Stres lub zbyt mała ilość snu też mają wpływ. Za występowanie parasomnii odpowiadają czynniki genetyczne.
Parasomnie dzielimy na te występujące w fazie NREM i REM. Parasomnie NREM występują najczęściej w ciągu pierwszych 2-3 cykli snu. Dzieje się to zazwyczaj w ciągu dwóch – trzech godzin od zaśnięcia. Epizody mogą wywołać gorączka lub ból. Stosowanie niektórych leków też ma znaczenie. Częstotliwość parasomnii będzie większa przy niedoborach magnezu i DHA.
Rodzaje parasomnii NREM
Niepełne wybudzenia (Wybudzenia z dezorientacją)
To stan, w którym osoba budzi się częściowo. Jest zdezorientowana i nieświadoma otoczenia. Często występuje u dzieci.
Lęki nocne
Lęki nocne to epizody intensywnego strachu. Osoba może krzyczeć lub płakać. Trudno ją wybudzić. Nie pamięta zdarzenia rano. Lęki nocne dotyczą 1% dorosłych. Występują u 3% dzieci.
Somnambulizm (Lunatyzm)
Lunatyzm to chodzenie lub wykonywanie czynności podczas snu. Osoba jest w stanie niepełnego wybudzenia. Nie pamięta zdarzeń. Lunatykuje do 17% dzieci. Dotyczy 4% dorosłych (choć 33% dzieci miało epizod).
Osoba chodząca we śnie nigdy nie należy wybudzać, ponieważ może zareagować agresywnie.
Zaleca się zabezpieczenie domu. Dziecko nie spadnie wtedy ze schodów.
Bruksizm (Zgrzytanie zębami)
Bruksizm to nieświadome zgrzytanie zębami. Występuje podczas snu. Dotyczy 8-10% populacji. Zgrzytanie zębami u większości dzieci jest powiązane z ząbkowaniem. Może nasilać się w momentach infekcji i gorączki. Nasilone zgrzytanie zębami może być związane z zaburzeniami oddychania w trakcie snu. Zwróć uwagę na to, w jaki sposób oddycha dziecko, gdy śpi.
Jaktacje (Buju-buju)
Jaktacje to rytmiczne ruchy głową lub ciałem. Występują podczas zasypiania lub snu. Częstość wynosi 60% u dziewięciomiesięcznych niemowląt. Zazwyczaj mijają samoistnie.
Rodzaje parasomnii REM i inne zjawiska
Zaburzenia zachowania w czasie snu REM
Osoba odgrywa swoje sny. Może wykazywać gwałtowne ruchy. Może mówić lub krzyczeć. Dotyczy 0,5% populacji. Osoba powinna spać sama. Nie powinna mieć w zasięgu niebezpiecznych przedmiotów.
Paraliż senny
Stan, w którym mózg jest świadomy, ale ciało nie może się poruszyć. Może trwać od kilku sekund do kilku minut. Występuje u 8% populacji. Może być źródłem mitów. Interpretowany jako doświadczenie nadprzyrodzone. Przypisywany demonom i duchom. Paraliż senny jest nieprzyjemny, ale zazwyczaj niegroźny.
Koszmary senne
To bardzo realistyczne, przerażające sny. Powodują silne emocje. Występują w fazie REM. Osoba budzi się i pamięta szczegóły. Stres i PTSD mogą zwiększać częstość koszmarów. Przed snem myśleć o rzeczach przyjemnych, aby uniknąć koszmarów.
Szarpnięcie całego ciała (Szarpnięcia hipniczne)
To nagłe, mimowolne skurcze mięśni. Zdarzają się najczęściej podczas zasypiania. Mogą wybudzić z drzemki. Spowodowane są skurczami mięśni. Towarzyszy im szybsza akcja serca. Występują u 2/3 osób.
Dziwne obrazy i dźwięki (Halucynacje)
Halucynacje hipnagogiczne pojawiają się podczas zasypiania. Halucynacje hipnopompiczne występują po przebudzeniu. To realistyczne doznania zmysłowe. Mogą przybierać formę obrazów lub dźwięków.
Czasem tak straszne rzeczy widzę, że boję się iść spać po tym, bo to coś jest okropnego.
Objawy mogą wskazywać na omamy hipnagogiczne. Należy wykluczyć inne przyczyny neurologiczne.
Napięcie w nogach (Zespół niespokojnych nóg – RLS)
Charakteryzuje się impulsywnym poruszaniem nogami. Dzieje się to zwłaszcza wieczorem i w nocy. Może być spowodowany niedoborem żelaza. Choroba nerek, alkohol, kofeina, nikotyna też mają wpływ.
Większość dziwnych zdarzeń podczas snu nie jest niebezpieczna. Zazwyczaj przemijają samoistnie.
U większości dzieci pojawienie się epizodu parasomnii nie świadczy o żadnej chorobie neurologicznej.
Warto nagrać film zachowania dziecka. Pokaż go pediatrze. Konsultacja z lekarzem specjalistą jest wskazana. Dotyczy to problemów ze snem, które się powtarzają. Wizyta u neurologa pomoże wykluczyć padaczkę. Rozważ wizytę u psychiatry lub w poradni zaburzeń snu.
Sen a zdrowie i codzienne życie
Sen ma ogromny wpływ na zdrowie. Wpływa na zdrowie fizyczne i psychiczne. Regularność snu jest kluczowa dla zdrowia. Chodzenie spać o stałych porach jest ważne. Pamiętaj o wysypianiu się.
Niewystarczająca ilość snu zwiększa prawdopodobieństwo choroby Alzheimera. Ilość głębokiego snu może być wyznacznikiem ryzyka tej choroby. Praca zmianowa podwyższa prawdopodobieństwo otyłości, cukrzycy i nowotworów. Praca w nocy jest prawdopodobnie rakotwórcza. Przy zmniejszonej do 5-6 godzin ilości snu obniża się poziom leptyny. Podnosi się poziom greliny. Osoby z niedoborem snu mają większą ochotę na węglowodany.
Sen wpływa na zdolności poznawcze. Po 20 godzinach bez snu zdolności umysłowe są porównywalne ze stanem upojenia alkoholowego. Podczas nauki zdolności motorycznych, po przespanej nocy jesteś o 20-30% lepszy. Drzemki w ciągu dnia poprawiają umiejętność nauki i koncentracji. Nie można odespać w całości nieprzespanej nocy.
Sen ma znaczenie dla bezpieczeństwa. Więcej osób ginie w wypadkach samochodowych. Spowodowane są zaśnięciem za kierownicą. Wypadki samochodowe to najczęstsza przyczyna śmierci nastolatków. Dodatkowa godzina snu spowodowała spadek częstotliwości wypadków o 70%.
Mężczyźni, którzy śpią 5-6 godzin, mają poziom testosteronu jak osoby 10 lat starsze. Od ilości snu zależą parametry fizyczne. Obejmują maksymalną siłę, wysokość skoku, prędkość sprintu. Wpływa też na ryzyko kontuzji. Pozbawienie snu prowadzi do halucynacji. Powoduje zaburzenia postrzegania. Zmienia też emocje. Niedosypianie zaburza subiektywną ocenę samopoczucia. Pracownicy, którzy niedosypiają, są mniej kreatywni. Liderzy, którzy niedosypiają, są oceniani jako mniej charyzmatyczni.
W dniu po zmianie czasu, gdy tracimy godzinę snu, wzrasta o 24% przypadków ataku serca. Ułamek procenta ludzi ma mutację. Dzięki niej mogą spać ~5 godzin bez negatywnych skutków. W miejscach z nocami i dniami polarnymi występuje wyższa częstość depresji.
Wpływ snu na różne statystyki
Jak zadbać o lepszy sen?
Możesz poprawić jakość swojego snu. Wprowadź proste zmiany w codziennej rutynie. Regularność snu jest najważniejsza. Zaleca się chodzenie spać o stałych porach. Pamiętaj o wysypianiu się.
Zadbaj o sypialnię. Pamiętaj o właściwej temperaturze. Twoje ciało musi ochłodzić się o 2-3 stopnie. Wtedy w pełni zaśniesz. Wywietrz sypialnię przed snem. Gorący prysznic wieczorem ochładza wnętrze ciała. Ułatwia to zasypianie. Ekspozycja na sztuczne światło wpływa na jakość snu. Wieczorne czytanie na ekranie opóźnia wydzielanie melatoniny o 3 godziny. Osoby z mocno oświetlonych miast chodzą spać 2 godziny wcześniej w ciemnościach.
Dieta też ma znaczenie. Najlepiej nie kłaść się spać zbyt najedzonym. Nie kładź się też zbyt głodnym. Dieta obfita w cukry proste źle wpływa na jakość snu. Przedłużające się głodówki pogarszają jakość snu. Dbać o aktywność fizyczną.
Najlepszym sposobem na jet lag jest suplementacja melatoniną. Melatonina nie działa na poprawę snu w jednej, ustalonej strefie czasowej. Zainwestuj w odpowiednie posłanie.
Pytania dotyczące snu
Czy każdy śni?
Tak, każda osoba śni. Nie każdy jednak pamięta swoje sny.
Czy paraliż senny jest groźny?
Paraliż senny jest nieprzyjemny. Zazwyczaj nie stanowi zagrożenia dla zdrowia.
Czy można odespać brak snu?
Nie można odespać w całości nieprzespanej nocy. Dług snu kumuluje się.
Ile snu potrzebuje dorosły?
Przeciętny dorosły potrzebuje od 7 do 9 godzin snu na dobę.
Podsumowanie
Sen to złożone zjawisko. Wpływa na każdy aspekt naszego życia. Zrozumienie snu jest kluczowe. Pomaga dbać o zdrowie psychiczne i fizyczne. Dbaj o regularny i wystarczający sen. Poprawisz swoje samopoczucie i funkcjonowanie. Świat snów pozostaje miejscem niezwykłym. Kryje w sobie wiele tajemnic.
Zobacz także: