Ołtarz Wita Stwosza to jeden z najcenniejszych zabytków sztuki gotyckiej w Europie. Znajduje się w Bazylice Mariackiej w Krakowie. Powstał w XV wieku jako wyraz kunsztu mistrza Wita Stwosza.
Czym jest Ołtarz Wita Stwosza?
Ołtarz Wita Stwosza nosi pełną nazwę Ołtarz Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny. Jest to monumentalna nastawa ołtarzowa. Uznaje się go za największe gotyckie retabulum w całej Europie. Dzieło znajduje się w Kościele archiprezbiterialnym Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny. To popularna Bazylika Mariacka w Krakowie.
Nastawa ołtarza ma imponujące wymiary. Mierzy 11 metrów wysokości. Jej szerokość to 13 metrów. Ołtarz składa się z części centralnej i dwóch skrzydeł. Całość tworzy pentaptyk. Artysta wyrzeźbił ponad 200 figur. Powstały one z litych kloców drewna.
Historia powstania ołtarza mariackiego
Powstanie ołtarza mariackiego ma swoje korzenie w tragicznym wydarzeniu. W 1442 roku zawaliło się sklepienie prezbiterium fary Mariackiej. Zniszczyło to poprzedni główny ołtarz. Rada Miasta Krakowa podjęła decyzję o stworzeniu nowego dzieła. Zamówienie na ołtarz otrzymał Wit Stwosz.
Wit Stwosz pochodził prawdopodobnie z Norymbergi. Był uznanym rzeźbiarzem późnego gotyku. Przybył do Krakowa około 1477 roku. Pracował nad ołtarzem przez 12 lat. Prace trwały od 1477 do 1489 roku. Krakowscy mieszczanie zbierali fundusze na to dzieło przez 35 lat. Koszt wykonania ołtarza wyniósł 2808 florenów. To była bardzo wysoka suma w tamtych czasach.
Ołtarz był gotowy na dzień Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w 1489 roku. Wit Stwosz figurował w księgach krakowskich do grudnia 1495 roku. W lutym 1496 roku został obywatelem Norymbergi.
Kunszt Wita Stwosza i detale artystyczne
Ołtarz Wita Stwosza jest przykładem mistrzowskiego rzeźbiarstwa. Artysta użył trzech rodzajów drewna. Było to twarde drewno dębowe, modrzewiowe i lipowe. Konstrukcja ołtarza powstała z dębu. Figury wyrzeźbiono głównie w drewnie lipowym. Drewno to miało około tysiąca lat.
Największe figury w ołtarzu są monumentalne. Mierzą niemal 3 metry wysokości. W głównej scenie Zaśnięcia Matki Bożej figury mają około 2,8 metra. Ołtarz charakteryzuje się niezwykłym realizmem. Artysta nadał postaciom rysy ówczesnych krakowian. Zastosował techniki złocenia i polichromii. Przywrócono pierwotny ciemniejszy koloryt w głównej scenie podczas konserwacji.
Symbolika i sceny ołtarza
Ołtarz został poświęcony Matce Boskiej. Ukazuje jej rolę w dziejach Zbawienia. Scena centralna przedstawia Zaśnięcie Matki Bożej. Opiera się ona na średniowiecznej „Złotej Legendzie”. Skrzydła ołtarza przedstawiają sceny z życia Maryi i Jezusa. Ołtarz był dawniej otwierany tylko podczas największych świąt kościelnych. Obecnie można go oglądać otwartego codziennie o godzinie 11.50.
Burzliwe losy i powrót do kraju
Ołtarz Wita Stwosza ma za sobą burzliwą historię. W 1939 roku profesor Karol Estreicher zdemontował figury ołtarza. Chciał je ochronić przed zniszczeniem wojennym. Figury ukryto w Sandomierzu. Mimo to ołtarz został zrabowany przez Niemców. Wywieziono go do Norymbergi i Berlina w czasie II wojny światowej.
Podjęto starania o odzyskanie dzieła. W działania zaangażowany był między innymi Arcybiskup Adam Sapieha. Ołtarz powrócił do Krakowa 30 kwietnia 1946 roku. Był to ważny moment dla polskiej kultury.
Współczesna konserwacja
Ołtarz Wita Stwosza przeszedł gruntowną konserwację. Ostatnia duża renowacja rozpoczęła się w 2015 roku. Zakończyła się w lutym 2021 roku. Trwała łącznie 5-6 lat. Podczas prac zastosowano nowoczesne technologie. Były to rentgenowska tomografia komputerowa. Wykonano analizy stratygraficzne. Przeprowadzono badania mikroskopowe i mikrochemiczne.
W 2019 roku dokonano niezwykłego odkrycia. Na rzeźbie świętego Jakuba Apostoła znaleziono datę 1486. Data uwidoczniła się podczas usuwania przemalowań. Znajdowała się na boku szaty apostoła. Odkrycie rzuca nowe światło na ukończenie zasadniczej części ołtarza.
Ołtarz Wita Stwosza w kulturze
Ołtarz Wita Stwosza stanowi ważny symbol polskiej kultury. Jest inspiracją dla artystów i twórców. Ołtarz był tematem powieści Antoniny Domańskiej. Powstał film z 1961 roku pod tytułem „Historia żółtej ciżemki”. Dzieło zainspirowało również operę Józefa Świdra z 1974 roku. Ołtarz jest obiektem nie tylko artystycznym. To także przedmiot kultu religijnego.
Ile figur znajduje się w Ołtarzu Wita Stwosza?
W Ołtarzu Wita Stwosza znajduje się ponad 200 figur. Wyrzeźbiono je w drewnie lipowym.
Jakie są wymiary Ołtarza Wita Stwosza?
Ołtarz Wita Stwosza ma 11 metrów wysokości i 13 metrów szerokości. Jest to największa gotycka nastawa ołtarzowa w Europie.
Ile lat trwały prace nad Ołtarzem Wita Stwosza?
Prace nad Ołtarzem Wita Stwosza trwały 12 lat. Odbywały się w latach 1477–1489.
Kiedy Ołtarz Wita Stwosza jest otwierany?
Ołtarz Wita Stwosza jest otwierany codziennie. Można go zobaczyć otwartego o godzinie 11.50.
Co stało się z ołtarzem podczas II wojny światowej?
Ołtarz został zdemontowany w celu ochrony. Mimo to zrabowali go Niemcy. Wywieziono go do Rzeszy. Powrócił do Krakowa 30 kwietnia 1946 roku.
Zobacz także: