Żubr – Król Puszczy i Symbol Ochrony Przyrody w Polsce

Żubr europejski to największy ssak lądowy żyjący obecnie w Europie. Wyjaśniamy, kim jest ten potężny roślinożerca, gdzie go spotkać i dlaczego jego ochrona jest tak ważna dla polskiej przyrody.

Kim jest żubr? Charakterystyka i cechy

Żubr europejski (łac. Bison Bonasus) to majestatyczne zwierzę. Jest największym dziko żyjącym ssakiem lądowym na naszym kontynencie. Należy do rodziny wołowatych. Żubr jest jednym z dwóch współczesnych gatunków bizonów.

Dorosły samiec jest znacznie większy od samicy. Samce ważą przeciętnie 700 kilogramów. Niektóre osobniki osiągają nawet 1000 kilogramów lub więcej. Najcięższy znany samiec ważył 920 kg. Samice ważą od 320 do 640 kilogramów. Ich średnia waga to około 424-440 kg. Wysokość samca w kłębie dochodzi do 180-188 cm. Samice są niższe, osiągają około 152 cm. Żubr ma solidną budowę ciała. Posiada 14 par żeber. Jego żwacz ma pojemność do stu litrów. Sierść żubrów jest gęsta i wielowarstwowa. Zapewnia im doskonałą izolację termiczną. Rogi żubra mogą pomóc w określeniu jego wieku. Odgłos wydawany przez żubra to chruczenie.

Żubry są roślinożercami. Ich dieta składa się z wielu gatunków roślin. Żywią się trawą, ziołami, liśćmi i pędami. Zjadają także korę drzew. Latem dorosły samiec potrafi zjeść 32 kg pożywienia dziennie. Rocznie jedno zwierzę zjada do 10 ton pokarmu. Żubry preferują łatwo strawialny pokarm. Trawy jedzą głównie w okresach niedoboru innej roślinności. Badania DNA wykazały, że żubry jedzą maliny i grab. Te dwa gatunki stanowią 33% ich diety. Maliny i grab znaleziono w 80% próbek kału. W okresach obfitości żubry zjadają do 40 różnych gatunków roślin miesięcznie. Dieta żubrów jest plastyczna. Dostosowuje się do sezonowych zmian roślinności.

Żubry prowadzą dzienny tryb życia. Żyją w stadach. Stada składają się z ośmiu do trzynastu osobników. Nowo narodzone cielę jest od razu włączane do stada. Samce mogą żyć samotnie. Tworzą też mniejsze grupy. Okres godowy u samic trwa od sierpnia do października. Ciąża trwa około 9 miesięcy. Nowo narodzone cielę waży od 15 do 35 kilogramów. Już kilka godzin po urodzeniu potrafi wstać. Ssa mleko matki. Żubry muszą pić codziennie. W zimie kruszą lód, aby dostać się do wody. Mogą biec z prędkością do 60 kilometrów na godzinę. Żubry symbolizują siłę i odwagę.

Bliskim krewnym żubra jest amerykański bizon. Żubroń to krzyżówka żubra i bydła domowego. Żubroń został wyhodowany w I połowie XIX wieku.

Historia żubra – od królewskiej zwierzyny do symbolu ochrony

Historia żubra europejskiego sięga daleko w przeszłość. Badania dowodzą, że gatunek ten istnieje od około 120 tysięcy lat. Żubry występowały na rozległych obszarach Europy i Azji. W gatunku wyróżniano trzy podgatunki. Były to żubr nizinny, żubr kaukaski i żubr karpacki. Żubr karpacki wyginął w 1852 roku. Żubry były chronione w Polsce od XI wieku. Stanowiły zwierzynę królewską. Statuty Litewskie z 1532 roku chroniły żubry. Król Zygmunt August karał śmiercią za zabicie żubra. W okresie średniowiecza polowania na żubry były popularne. Mięso żubrów było wtedy jadalne i cenione.

Puszcza Białowieska była ostatnią ostoją żubra nizinnego. Pierwsze dokładne zapisy stanu żubrów w Puszczy pochodzą z początku XIX wieku. W 1857 roku zanotowano maksymalny stan. Żyło tam 1878 osobników. Na początku XX wieku populacja w Puszczy liczyła ponad 700 żubrów. Jednak działalność człowieka doprowadziła gatunek na skraj zagłady. Ostatni dziko żyjący żubr nizinny został zastrzelony w Puszczy Białowieskiej w 1921 roku. Ostatni przedstawiciel podgatunku kaukaskiego zginął w 1927 roku. W 1919 roku w Polsce notowano jedynie ślady czterech zwierząt. Do 1927 roku wyginęły ostatnie żyjące osobniki w stanie dzikim. W niewoli pozostało około 60 żubrów.

Losy żubra pokazują, jak łatwo stracić gatunek. Odbudowa populacji wymaga ogromnego trudu. Przetrwanie gatunku zawdzięczamy dosłownie kilku osobnikom. Reintrodukcja żubra była możliwa. Ocalałe zwierzęta żyły w hodowlach i ogrodach zoologicznych. W 1923 roku założono Międzynarodowe Towarzystwo Ochrony Żubra. Po II wojnie światowej w Polsce było 44 żubry. Według Księgi Rodowodowej po wojnie było 103 osobniki. W 1932 roku utworzono Białowieski Park Narodowy. W 1952 roku żubry wypuszczono do środowiska naturalnego. Pierwsze cielę urodzone na wolności przyszło na świat w 1957 roku.

Gdzie żyją żubry dzisiaj? Miejsca występowania

Obecnie żubry europejskie żyją w wielu krajach. Spotkać je można w Polsce, Białorusi i Rosji. Występują także na Ukrainie, Litwie i Słowacji. Żubry zasiedliły również Niemcy i Rumunię. Populacja światowa żubrów wynosi około dziewięć tysięcy osobników. W 2021 roku światowa populacja liczyła 9554 żubry. 76% populacji żyje na wolności. 19% przebywa w hodowlach zamkniętych. 5% to populacje półwolne. Na świecie jest 47 wolnych populacji. Istnieje też 18 populacji półwolnych.

Polska ma szczególną odpowiedzialność za żubry. W Polsce żyje ¼ światowej populacji żubrów. Na koniec 2021 roku w Polsce było 2429 żubrów. W 2023 roku liczba ta wzrosła do 2820 osobników. 2626 żubrów przebywa na wolności. Największa populacja żubrów w Polsce żyje w Puszczy Białowieskiej. Populacja w Puszczy Białowieskiej zbliża się do 900 osobników. W 2023 roku było tam 892 żubry. W Bieszczadach żyje około 802 żubrów. W Puszczy Knyszyńskiej znajduje się około 300-322 żubrów. W Puszczy Boreckiej żyje około 136 osobników. Populacja w zachodniej Polsce liczy 428 żubrów. W Puszczy Augustowskiej żyje 27 osobników. Żubry można spotkać także w Lasach Janowskich. Stado w Nadleśnictwie Janów Lubelski liczy 9 sztuk. Docelowo stado ma liczyć 30-40 zwierząt. Żubry bytują tam od stycznia 2021 roku.

Gdzie można zobaczyć żubry w Polsce?

• Puszcza Białowieska
• Bieszczady
• Puszcza Borecka
• Puszcza Knyszyńska
• Nadleśnictwo Mirosławiec
• Drawsko Pomorskie
• Lasy Janowskie
• Puszcza Romincka
• Ogrody zoologiczne (np. w Pszczynie – Pokazowa Zagroda Żubrów, Smardzewice, Poznań).

W Stanach Zjednoczonych żyją bizony. Parki narodowe USA oferują możliwość zobaczenia bizonów. Na przykład Park Narodowy Yellowstone. Park Narodowy Grand Teton ma ponad 900 bizonów. Park Narodowy Jaskini Wiatrów ma największą stałą populację bizonów na świecie. Bizony żyją w sześciu stanach USA. Południowa Dakota ma 30,035 bizonów. Nebraska ma 28,047 bizonów. Montana ma 19,157 bizonów. Idaho ma 18,634 bizonów. Północna Dakota ma 12,127 bizonów. Kolorado ma 11,119 bizonów. Bizony w USA są zarządzane przez różne podmioty. Należą do nich agencje rządowe, plemiona indiańskie i prywatni farmerzy.

Dieta żubra – co jedzą te potężne roślinożercy?

Żubry są wyłącznie roślinożercami. Ich dieta jest bardzo zróżnicowana. Składa się głównie z roślin zielnych i liści. Zjadają też pędy i korę drzew. Badania wykazały, że żubry żywią się 105 gatunkami roślin. 59% ich diety stanowią liście drzew i krzewów. Rośliny zielne to 34% ich pożywienia. Żubry mogą zdzierać korę z drzew. Może to być szkodliwe dla drzewostanu. Preferują pokarm łatwo strawny. Zjadają trawy głównie w okresach, gdy brakuje innej roślinności.

W zimie dostęp do pożywienia jest ograniczony. Nadleśnictwa i parki narodowe dokarmiają żubry. Zgromadzone są setki ton jedzenia. Przykład z Puszczy Białowieskiej z 2016 roku: zgromadzono 200 ton siana. Przygotowano 100 ton sianokiszonki. Zapas obejmował też 50 ton buraków. Zebrano 35 ton owsa i 10 ton kukurydzy. Stały dostęp do siana ogranicza śmiertelność zimą. Dokarmianie ma jednak swoje wady. Prowadzi do koncentracji zwierząt. Może to wpływać negatywnie na ich zdrowotność. Brak dokarmiania zimowego zwiększałby oddziaływanie żubrów na las. Prowadziłby też do konfliktów z lokalną ludnością. Dokarmianie żubrów w stałych miejscach ma dobre i złe strony. Kontraktacja łąk ma ograniczać szkody w uprawach.

„Wyniki badań świadczą o wysokiej plastyczności strategii żerowania żubrów oraz reakcji na sezonowe zmiany biomasy i skład gatunkowy roślinności.” – R. Kowalczyk et al.

Żubry – ciekawostki i fakty, które warto znać

Żubr to fascynujące zwierzę. Oto kilka ciekawych faktów:

• Żubr jest największym ssakiem lądowym w Europie.
• Żyje do 24 lat na wolności. W niewoli może dożyć 30 lat. Samice żyją średnio do 26 lat, samce do 23 lat.
• Żubry zamieszkują głównie środowiska leśne.
• Żubr jest symbolem Białowieskiego Parku Narodowego.
• Stada żubrów składają się z samic i ich potomstwa. Samce często żyją samotnie.
• Samica zachodzi w ciążę raz na dwa lata. Ciąża trwa około 9 miesięcy.
• Dziecko żubra nazywa się cielę. Potrafi wstać i ssać mleko kilka godzin po urodzeniu.
• Żubry mogą być niebezpieczne dla człowieka. Szczególnie samice z młodymi. Należy zachować bezpieczny dystans.
• Żwacz żubra ma pojemność do stu litrów.
• Żubry mogą biec z prędkością do 60 kilometrów na godzinę.
• Żubry nie mają naturalnych wrogów w Polsce.
• W XII wieku na terenie Anglii wyginęły wszystkie żubry.
• Obserwacje dowodzą, że żubry w hodowlach są mniej agresywne niż dzikie.
• Żubroń to krzyżówka żubra i bydła domowego.
• Rogi żubra mogą zdradzać jego wiek.

Żubry to zwierzęta, które potrzebują dużych obszarów leśnych. Preferują lasy podmokłe. Ich ochrona jest kluczowa dla ekosystemu leśnego. Wpływają na strukturę roślinności. Zwiększają różnorodność biologiczną.

Ochrona żubra – wyzwania i przyszłość

Żubr europejski jest zaklasyfikowany przez IUCN. Ma status „bliski zagrożenia wyginięciem” (NT). Jego ochrona wymaga ciągłego zaangażowania. Potrzebna jest współpraca różnych podmiotów. Program ochrony żubra w Polsce jest prowadzony. Realizują go Lasy Państwowe, SGGW w Warszawie i Stowarzyszenie Miłośników Żubrów. W 2023 roku w Polsce odnotowano narodziny 101 cieląt. To dowód, że działania ochronne przynoszą efekty.

Główne wyzwania w ochronie żubra to:

• Kłusownictwo: Mimo zakazu polowań, kłusownictwo pozostaje poważnym zagrożeniem. W 2023 roku w Zachodniopomorskiem odnotowano 7 przypadków kłusownictwa.
• Wypadki komunikacyjne: Żubry często giną na drogach.
• Choroby: Koncentracja zwierząt przy miejscach dokarmiania może sprzyjać rozprzestrzenianiu chorób.
• Fragmentacja siedlisk: Brak dużych, spójnych obszarów utrudnia rozwój populacji.
• Konflikty z ludnością: Żubry mogą wchodzić na tereny uprawne. Wyrządzają tam szkody. Kontraktacja łąk ma temu zapobiegać.

Prowadzone są programy ochrony żubrów. Obejmują one inwentaryzację i monitoring populacji. Wykorzystuje się do tego nowoczesne technologie, na przykład drony. Rola ogrodów zoologicznych i hodowli jest nieoceniona. Umożliwiły one reintrodukcję gatunku. Współpraca międzynarodowa jest ważna. Populacje żubrów żyją w wielu krajach. Edukacja i świadomość społeczna pomagają w ochronie. Ważne jest, aby ludzie rozumieli znaczenie tych zwierząt.

Jak możesz pomóc w ochronie żubra?

• Zwracaj uwagę na znaki drogowe informujące o żubrach. Zmniejsz prędkość.
• Zachowuj bezpieczny dystans od żubra, jeśli go spotkasz. Nie próbuj dokarmiać ani podchodzić zbyt blisko.
• Powiadom Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska, jeśli zauważysz rannego lub martwego żubra.
• Wspieraj organizacje zajmujące się ochroną przyrody i żubrów (np. WWF Polska, Stowarzyszenie Miłośników Żubrów).

Przyszłość żubra zależy od dalszych działań ochronnych. Konieczne jest zwalczanie kłusownictwa. Ważna jest kontynuacja monitoringu. Współpraca między organizacjami przynosi najlepsze efekty. Edukacja społeczeństwa buduje świadomość. Ochrona żubrów to długoterminowy proces. Wymaga zaangażowania wielu ludzi i instytucji. Losy żubra są przykładem udanej, choć trudnej, restytucji gatunku.

Najczęściej Zadawane Pytania o Żubry