Zofia Stryjeńska była jedną z najważniejszych artystek okresu międzywojennego w Polsce. Jej twórczość, pełna barw i inspirowana folklorem, zdobyła międzynarodowe uznanie. Poznaj życie i dokonania tej niezwykłej malarki.
Kim była Zofia Stryjeńska?
Zofia Stryjeńska urodziła się 13 maja 1891 roku. Przyszła na świat w Krakowie. Była córką Franciszka Lubańskiego. Kraków był jej rodzinnym miastem. Zmarła 28 lutego 1976 roku. Odeszła w Genewie w Szwajcarii. Zofia Stryjeńska była malarką i graficzką. Tworzyła również scenografie. Była artystką wszechstronną. Działała głównie w stylu art déco. Zyskała miano „księżniczki polskiej sztuki”. Tak nazywał ją Mieczysław Grydzewski. Była artystką totalną. Jej indywidualny styl wyróżniał się. Łączyła tradycję z nowoczesnością. Jej sztuka była afirmacją życia. Pełna była optymizmu i koloru. Recenzenci nazywali ją czarodziejką. Widzieli w niej boginkę słowiańską.
Kiedy żyła Zofia Stryjeńska?
Zofia Stryjeńska żyła w latach 1891–1976. Urodziła się w 1891 roku. Zmarła w 1976 roku.
Edukacja i początki kariery artystycznej
Zofia Stryjeńska uczyła się rysunku w Krakowie. Uczęszczała do Szkoły Malarskiej Leona Strojnowskiego. Studiowała w Szkole Sztuk Pięknych dla Kobiet Marii Niedzielskiej. Było to w latach 1909-1911. Chciała studiować w Akademii Sztuk Pięknych. Akademie wtedy nie przyjmowały kobiet. Zofia podjęła śmiałą decyzję. W 1911 roku wyjechała do Monachium. Rozpoczęła studia w tamtejszej Akademii. Zrobiła to w męskim przebraniu. Używała nazwiska Tadeusz Grzymała. Studiowała tam krótko. Po roku ujawniono jej tożsamość. Musiała opuścić uczelnię. Mimo to, debiutowała w 1912 roku. Jej prace pokazano w Krakowie. Zaprezentowała cykl „Diabli Nadali”. To był jej pierwszy ważny krok.
Złoty okres twórczości i międzynarodowe sukcesy
Dwudziestolecie międzywojenne było dla Stryjeńskiej czasem świetności. Stała się jedną z największych gwiazd Polski. Jej sztuka zyskiwała popularność. Współtworzyła ugrupowanie artystyczne „Rytm”. Grupa ta była bardzo wpływowa. Stryjeńska intensywnie tworzyła. Powstały wtedy jej słynne cykle. W latach 1917-1918 namalowała „Paschę”. Cykl składa się z pięciu monumentalnych obrazów. Przedstawiają one polskie tradycje Wielkanocne. W latach 1918-1922 stworzyła „Bożków słowiańskich”. To cykl 15 grafik. Ukazują one tzw. „Polski Olimp”. Była zafascynowana mitologią słowiańską. Widziała w niej źródło inspiracji. Tworzyła też obrazy na statki. Dekorowała wnętrza M/S Batory i M/S Piłsudski.
Największy sukces przyszedł w 1925 roku. Stryjeńska wzięła udział w Wystawie Światowej w Paryżu. Zaprezentowała sześć kompozycji. Zdobiły one polski pawilon. Był to cykl 12 miesięcy. Jej prace zachwyciły krytyków. Otrzymała cztery Grand Prix. Została odznaczona Orderem Legii Honorowej. Była to ogromna nagroda. To umocniło jej pozycję. Zyskała uznanie na arenie międzynarodowej. Jej twórczość była porównywalna do Eugeniusza Zaka. Porównywano ją także do Władysława Skoczylasa. Jej prace wystawiano w wielu miastach. Pokazywano je w Poznaniu (1929). Wystawy odbyły się też w Londynie. Były we Florencji i Wenecji. Jej dzieła oglądano w Pradze. Widziano je w Sztokholmie i Wiedniu. Prezentowano je w Amsterdamie.
Jakie były najważniejsze dzieła Zofii Stryjeńskiej?
Do najważniejszych dzieł Zofii Stryjeńskiej należą cykle „Pascha” i „Bożki słowiańscy”. Znane są też jej dekoracje na Wystawę Światową w Paryżu z 1925 roku. Ilustrowała również „Pana Tadeusza”.
Życie prywatne i wyzwania
Życie prywatne Zofii Stryjeńskiej było burzliwe. Była znana z żywiołowego temperamentu. W 1916 roku wyszła za mąż. Jej mężem został architekt Karol Stryjeński. Pobrali się 4 listopada 1916 roku. Z Karolem miała trójkę dzieci. Urodziła córkę Magdę. Mieli też bliźniaków Jacka i Jana. Jacek został grafikiem i architektem. Małżeństwo było kontrowersyjne. Karol miał melancholijne usposobienie. Różnice charakterów prowadziły do spięć. Związek zakończył się rozwodem. Rozwiedli się w 1927 roku. Zofia miała dwa małżeństwa. Miała też kilka romansów. Jej pamiętniki dokumentują te przeżycia. Pisarka Hanna Mortkowicz-Olczakowa była jej przyjaciółką. Przyjaźniła się też z Magdaleną Samozwaniec. Bliska była jej Maria Pawlikowska-Jasnorzewska.
Stryjeńska zmagała się z trudnościami. Malarstwo wymagało od niej skupienia. Czasem czuła, że męczy ją. „Malarstwo (…) bardzo mnie męczy i nie leży w moim temperamencie ten ciągły przymus skupienia.” – pisała. Doświadczała samotności. „Wstrętna, ohydna samotność. Gęby ni do kogo otworzyć, nie ma z kim podzielić radości, gdy stworzy się coś dobrego.” – notowała. Marzyła o sławie. „Boże, odbierz mi wszystko, ale (…) za to daj mi możność wypowiedzenia się artystycznego i sławę.” – prosiła w modlitwie. Czuła, że jej życie rodzinne ucierpiało. „Życie rodzinne spaliłam na ołtarzu sztuki.” – stwierdziła.
Projektowała także przedmioty użytkowe. Tworzyła zabawki dla dzieci. Współpracowała z firmą Wedel. Jej styl graficzny był uniwersalny. Wykorzystywano go w reklamie i modzie. Stosowano go w grafice użytkowej. Pokazywała, jak folklor może być nowoczesny.
Czy Zofia Stryjeńska miała dzieci?
Tak, Zofia Stryjeńska miała trójkę dzieci. Była to córka Magda oraz bliźniacy Jan i Jacek.
Okres powojenny i dziedzictwo
Po wojnie Zofia Stryjeńska żyła skromnie. W 1945 roku wyemigrowała. Osiadła w Szwajcarii. Mieszkała w Genewie. Tam spędziła ostatnie lata życia. Zmarła w Genewie w 1976 roku. Została pochowana na cmentarzu w Chêne-Bourg. W okresie powojennym jej sława nieco przygasła. PRL promował inne style. Mimo to, jej dzieła pozostały w zbiorach. Znajdują się w Muzeum Narodowym w Krakowie. Posiada je Muzeum Etnograficzne w Krakowie. Wiele jej prac trafiło do prywatnych kolekcji. Część zaginęła. „Co do mej spuścizny artystycznej, jest ona ogromna i gdzieś po ludziach na świecie całym zgubiona.” – pisała.
Twórczość Zofii Stryjeńskiej jest nadal ważna. Jej styl art déco jest doceniany. Inspiracje ludowe w jej sztuce są unikalne. Sztuka Stryjeńskiej przekazuje radość. Pokazuje piękno polskiej kultury. Jej dzieła były pełne barw i ruchu. Charakteryzowały się dynamiką. Krytycy podziwiali jej połączenie tych elementów. Stryjeńska pozostaje postacią fascynującą. Jest ważna dla historii sztuki. Ma znaczenie dla kultury popularnej. Wpływa na modę. Jej twórczość jest upamiętniana. W 2011 roku wybito monety z jej wizerunkiem. Należą do serii Polscy malarze XIX/XX wieku. W 2018 roku powstał mural jej poświęcony. Znajduje się na Ursynowie w Warszawie. W 2021 roku była bohaterką Google Doodle. Muzeum w Gliwicach organizowało wystawę jej prac. Nosiła tytuł „Zofia Stryjeńska – tajemnicze i radosne opowieści”. Sugeruje się odkrywanie na nowo magii polskiego folkloru. Można to zrobić w nowoczesnym świecie. Zofia Stryjeńska pokazała, jak to zrobić.
Gdzie zmarła Zofia Stryjeńska?
Zofia Stryjeńska zmarła w Genewie. Było to 28 lutego 1976 roku.
Odznaczenia i nagrody
Zofia Stryjeńska otrzymała wiele nagród. Jej talent doceniono w Polsce i za granicą. Na Wystawie Światowej w Paryżu w 1925 roku zdobyła 4 Grand Prix. Było to ogromne wyróżnienie. Nagroda ta potwierdziła jej międzynarodową rangę. Otrzymała również Order Legii Honorowej. To francuskie odznaczenie. W Polsce także ją honorowano. W 1930 roku przyznano jej Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski. W 1936 roku otrzymała Złoty Wawrzyn Akademicki. Była to nagroda Polskiej Akademii Literatury. Te odznaczenia świadczą o jej znaczeniu. Była jedną z najwybitniejszych polskich malarek.
| Rok | Odznaczenie/Nagroda |
|---|---|
| 1925 | 4 Grand Prix (Wystawa w Paryżu) |
| 1925 | Krzyż Kawalerski Orderu Legii Honorowej |
| 1930 | Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski |
| 1936 | Złoty Wawrzyn Akademicki |
Jej twórczość była afirmacją kultury ludowej. Pokazywała jej piękno. Łączyła ją ze stylem art déco. Stworzyła unikalny język artystyczny. Jej dziedzictwo inspiruje kolejne pokolenia. Zofia Stryjeńska na zawsze pozostanie „księżniczką polskiej sztuki”.
Zobacz także: