Olsza czarna to drzewo silnie związane z wodą. Jest gatunkiem rodzimym w Polsce i Europie. Poznaj wszechstronne zastosowanie olszy czarnej w budownictwie, medycynie i przemyśle.
Kim jest olsza czarna?
Olsza czarna to wyjątkowe drzewo. Nazywana bywa też olchą czarną. Jej łacińska nazwa brzmi Alnus glutinosa. Należy do rodziny brzozowatych (Betulaceae). W Polsce to gatunek rodzimy. Jest dość pospolita na nizinach. Olsza czarna osiąga wysokość od 10 do nawet 40 metrów. Drzewo żyje zwykle od 100 do 150 lat. Rzadko dożywa sędziwego wieku.
Gdzie spotkasz olszę czarną?
Olsza czarna zasiedla specyficzne tereny. Związana jest silnie z wodą. Rośnie przeważnie w miejscach podmokłych. Spotkasz ją wzdłuż brzegów rzek i strumieni. Porasta bagienne lasy liściaste. Występuje też na obrzeżach torfowisk. Olsza jest drzewem lasotwórczym. To ważny składnik olszyn i łęgów. Olsze to rośliny pionierskie. Pojawiają się jako pierwsze na terenach podmokłych. W naturze występuje w całej Europie. Znajdziesz ją także w Azji i Afryce. W Polsce często rośnie w pobliżu zbiorników wodnych. Spotykana jest w towarzystwie wierzb i topoli. Towarzyszą jej też wiązy i jesiony. Często rośnie obok brzóz omszonych. Olsza czarna jest kluczową rośliną dla ekosystemu Europy.
Jak rozpoznać olszę czarną?
Olsza czarna ma rozłożystą koronę. Niektóre odmiany mają smukły pokrój. Kora jest ciemnoszara. Z wiekiem staje się prawie czarna. Kora jest popękana. Pąki są owalne i brunatne. Są też lepkie w dotyku. Liście są jajowate. Mają długość od 4 do 10 centymetrów. Ich szerokość wynosi od 3 do 7 centymetrów. Są piłkowane nieregularnie. Wierzchołek liścia jest zaokrąglony. Czasem ma niewielkie wycięcie. Wierzch liści jest błyszczący. Spód pokrywają kępki żółtawych włosków. Drobne kwiaty zebrane są w kotki. Wyróżniamy kwiaty męskie i żeńskie. Męskie kotki są długie i zwisające. Olsza czarna wytwarza kwiaty zimą. Szczyt kwitnienia przypada na wczesną wiosnę. Owoce to drobne orzeszki. Nazywamy je skrzydlakami. Mają małe wyrostki. Są wypełnione powietrzem. To ułatwia rozsiewanie przez wodę.
Cechy morficzne olszy czarnej:
- Kora: Ciemnoszara, z wiekiem prawie czarna, popękana.
- Pąki: Owalne, brunatne, lepkie.
- Liście: Jajowate, 4-10 cm długości, 3-7 cm szerokości, piłkowane, wierzch błyszczący, spód z włoskami.
- Kwiaty: Zebrane w kotki (męskie i żeńskie), kwitną wczesną wiosną.
- Owoc: Mały, brunatny orzeszek skrzydlak.
Wymagania siedliskowe olszy czarnej
Olsza czarna jest drzewem dość wymagającym. Oczekuje wybitnie słonecznego stanowiska. Potrzebuje wilgotnych gleb. Najlepiej rośnie na terenach podmokłych. Przetrwa na słabszym podłożu. Nie zniesie jednak suszy. Jest natomiast w pełni mrozoodporna. Korzenie olszy żyją w symbiozie z bakteriami. Bakterie te ułatwiają drzewu pobieranie azotu. Olsza czarna jest gatunkiem odpornym na podtopienia. Warto zdecydować się na olszę czarną. Pasuje do ogrodów na podmokłych terenach. Zaleca się sadzenie jej na stanowisku mocno nasłonecznionym.
Drewno olszy czarnej – właściwości i zastosowania w budownictwie i przemyśle
Drewno olszy jest lekkie i miękkie. Nie jest zróżnicowane na biel i twardziel. Drewno jest łupliwe. Po przecięciu jest żółtawobiałe. Szybko zmienia kolor. Staje się pomarańczowo-czerwone. Drewno olchowe ma wytrzymałość. Jest godna budowli wodnych. Nie szkodzi mu woda. Drewno olszy paczy się podczas wysychania. Olsza czarna owocuje po 20-30 latach. Drewno olszy jest stosowane w budownictwie wodnym. Używano go do cembrowin studni. Robiono z niego obrzeża strumieni. Służyło do budowy grobli. Wykonywano pułapki do chwytania ryb. Było podstawą mostów. Używano go w spustach młyńskich. Drewno ma zastosowanie w meblarstwie. Służy jako materiał opałowy. Jest wykorzystywane w wędzarnictwie. Produkuje się z niego węgiel drzewny. Można też impregnować drewno olszy czarnej.
„Drewno olchowe ma wytrzymałość godną budowli wodnych.”
Olsza czarna w medycynie ludowej i współczesnym zielarstwie
W lecznictwie używa się kory olszy czarnej. Stosuje się też liście. Korę zbieraj wiosną. Liście zbieraj w pełni lata. Pączki olchy to cenny surowiec zielarski. W Karpatach stosowano olszę. Leczyła przewód pokarmowy. Robiono to 100-200 lat temu. Na Rusi używano pędów olchy. Służyły do leczenia gardła. Pomagały na jamę ustną. Liście olchy zawierają salicyl. Działa podobnie do aspiryny. Dr Różański podaje szerokie działanie olchy. Jest estrogenne i antyandrogenne. Reguluje gospodarkę hormonalną. Ma działanie przeciwmiażdżycowe. Jest przeciwbakteryjne i przeciwroztoczowe. Działa przeciwkrwotocznie i przeciwnowotworowo. Ma właściwości przeciwwirusowe. Pomaga na trądzik. Jest uspokajające i przeciwzapalne. Działa przeciwwysiękowo i moczopędnie. Jest przeciwobrzękowe i przeciwreumatyczne. Ma działanie przeciwalergiczne. Pomaga przeciwbiegunkowo. Jest rozkurczowe. Hamuje nadmierne krwawienia miesiączkowe. Zmniejsza wydzielanie mleka.
„Działanie: estrogenne, antyandrogenne, regulujące gospodarkę hormonalną, przeciwmiażdżycowe, przeciwbakteryjne, przeciwroztoczowe, przeciwkrwotoczne (hamujące krwawienia), przeciwnowotworowe, przeciwwirusowe, przeciwtrądzikowe, uspokajające, przeciwzapalne, przeciwwysiękowe, moczopędne, przeciwobrzędkowe, przeciwreumatyczne, przeciwalergiczne, przeciwbiegunkowe, rozkurczowe, hamujące nadmierne krwawienia miesiączkowe, zmniejszające wydzielanie mleka.” – dr Różański
Stosuje się gemmoterapię. To leczenie pączkami roślin. Świeże liście stosuje się w leczeniu mastopatii. Można przykładać liście do klatki piersiowej. Wywar z liści leczy rany i ropnie. Zaleca się codzienne kąpiele nasiadowe. Stosuje się je w przypadku hemoroidów. Wykorzystuje się kwiatostany i pąki. Diarylhepatanoidy olchy mają właściwości. Są przeciwutleniające. Chronią wątrobę. Działają przeciwnowotworowo.
Olsza czarna nie jest rośliną jadalną. Wiosenne pączki i bazie można zjadać na surowo.
Przygotujesz napar z liści olszy. Łyżeczkę rozdrobnionych liści zalej szklanką wrzątku. Odstaw na 15-20 minut. Następnie odcedź. Pij 2-3 razy dziennie. Dawka to 1/3 szklanki.
Zrobisz okłady ze świeżych liści. Leczą one owrzodzenia skóry. Łagodzą dolegliwości. Pomagają przy żylakach.
Mocny odwar z kory olszy przeciwdziała nadmiernemu poceniu. Dotyczy to stóp i rąk. Hamuje też krwotoki wewnętrzne.
Kąpiele z naparu z liści olszy to terapia. Pomaga w leczeniu niektórych chorób skóry.
Powyższa porada jest jedynie sugestią i nie może zastąpić wizyty u specjalisty. W przypadku problemów ze zdrowiem należy skonsultować się z lekarzem.
Istnieją przeciwwskazania do stosowania olchy. Należy unikać jej w ciąży i podczas laktacji. Nie stosuj u dzieci poniżej 12 lat. Przeciwwskazaniem jest indywidualna nietolerancja. Dotyczy to materiałów roślinnych. Nie stosuj przy wrzodzie żołądka. Unikaj przy zapaleniu żołądka. Dotyczy to ostrej fazy. Ostry stan zapalenia trzustki to też przeciwwskazanie.
Inne praktyczne zastosowania olszy czarnej
Korę olchy stosuje się w farbiarstwie. Drewno olszy jest używane w przemyśle papierniczym. Znajduje zastosowanie w kosmetyce. Pomaga przy skórze trądzikowej. Działa na skórę łojotokową. Stosuje się ją na wypadanie włosów. Właściciele ogródków warzywnych wykorzystują olszę. Używają gałązek olszy. Odstraszają nimi turkucia podjadka.
Ciekawostki o olszy czarnej
Olsza czarna jest rośliną wiatropylną. Owoce są rozsiewane przez wodę. Białe drewno olszy szybko zmienia kolor. Na powietrzu staje się pomarańczowo-czerwone. Olsza była dawniej uznawana za drzewo niebezpieczne. Związana była z 'martwą’ wodą. Była podejrzana. Rosła tam, gdzie inne drzewa nie chciały żyć. Runo pod olszą ma strukturę kępkowo-dolinkową. Ta struktura przyczynia się do różnorodności. Występuje tam bardzo dużo gatunków roślin.
„Olsza była uznawana za drzewo niebezpieczne.”
„Ta struktura kępkowo-dolinkowa runa przyczynia się do bardzo dużej różnorodności wśród roślin.”
„Czarna olsza jest drzewem równowagi ognia i wody, odrodzenia i przemiany.”
Popularne odmiany ozdobne olszy czarnej
Istnieje kilka odmian olszy czarnej. Różnią się wyglądem i wielkością. Odmiana 'Imperialis’ ma pierzaste liście. Osiąga wysokość około 5-10 metrów. Odmiana 'Aurea’ ma żółte liście wiosną. Latem stają się żółtozielone. Młode pędy są pomarańczowe. Rośnie wolno. Osiąga około 5-10 metrów wysokości. Odmiana 'Pyramidalis’ to drzewo o smukłym pokroju. Ma strzelistą i wąską koronę. Dorasta do około 10-15 metrów. Odmiana 'Incisa’ ma pokrój krzewiasty. Liście są zielone. Są małe i powcinane. Przypominają liście głogu. Osiąga około 3-4 metry wysokości.
| Odmiana | Charakterystyka liści | Pokrój | Wysokość |
|---|---|---|---|
| Typowa Olsza czarna | Jajowate, piłkowane, 4-10 cm | Rozłożysta korona | 10-40 m |
| ’Imperialis’ | Zielone, pierzaste | Drzewo | 5-10 m |
| ’Aurea’ | Żółte wiosną, żółtozielone latem | Wolny wzrost, drzewo | 5-10 m |
| ’Pyramidalis’ | Jajowate, piłkowane | Smukły, strzelisty, wąska korona | 10-15 m |
| ’Incisa’ | Zielone, małe, powcinane | Krzewiasty | 3-4 m |
Jakie są główne zastosowania olszy czarnej?
Olsza czarna ma wszechstronne zastosowanie. Jej drewno wykorzystuje się w budownictwie wodnym. Służy też do produkcji mebli. Znajduje zastosowanie w przemyśle papierniczym. Kora jest używana w farbiarstwie. Roślina ma też zastosowania lecznicze. Używa się kory, liści i pączków. Pomaga przy schorzeniach przewodu pokarmowego. Stosuje się ją na problemy skórne. Wykorzystuje się ją w kosmetyce.
Gdzie najczęściej spotkamy olszę czarną?
Olsza czarna rośnie głównie na terenach podmokłych. Spotkasz ją wzdłuż rzek i strumieni. Porasta bagna i torfowiska. Występuje w lasach łęgowych. To gatunek pospolity w całej Europie. Spotykana jest także w Azji i Afryce. W Polsce rośnie na nizinach. Występuje w pobliżu zbiorników wodnych.
Czy olsza czarna jest rośliną leczniczą?
Tak, olsza czarna ma właściwości lecznicze. W medycynie ludowej używa się kory, liści i pączków. Stosuje się ją na różne dolegliwości. Pomaga przy problemach z trawieniem. Wykorzystywana jest na stany zapalne skóry. Ma działanie przeciwzapalne i przeciwbakteryjne. Zawiera salicyl, podobny do aspiryny. Stosowanie powinno być konsultowane ze specjalistą.
Jak odróżnić olszę czarną od innych drzew?
Olszę czarną poznasz po kilku cechach. Ma ciemnoszarą, popękaną korę. Liście są jajowate z wycięciem na szczycie. Kwiaty zebrane są w charakterystyczne kotki. Pojawiają się wczesną wiosną. Owoce to drobne orzeszki. Pozostają na drzewie przez zimę. Rośnie głównie w miejscach podmokłych. To ważna wskazówka do jej rozpoznania.
Zobacz także: